De roman Wees onzichtbaar van Murat Isik vertelt het meeslepende verhaal van een jongen die opgroeit in de Bijlmer. Met steeds nieuwe wendingen brengt het verhaal je zeshonderd pagina’s lang in vervoering.
Het boek bleef niet onopgemerkt en staat onder andere op de shortlist voor de Libris Literatuur Prijs. ‘Deze nominatie is de erkenning dat mijn boek bij de zes beste romans van het afgelopen jaar hoort, daar ben ik echt verguld mee,’ zegt de trotse schrijver. Wees onzichtbaar werd eerder door NRC-lezers uitgeroepen tot Boek van het Jaar, genomineerd voor de BNG Literatuurprijs en onlangs volgde de bekroning met de Boekhandelsprijs 2018. Het café in Hoofddorp waar we afgesproken hebben, baadt in een zee van zonlicht als Isik zegt dat vooral deze laatste prijs een grote blijk van waardering was. ‘Een erkenning van de boekverkopers die jaarlijks duizenden boeken door hun handen laten gaan. Als zij jouw roman het beste vinden, dan is dat een enorme eer.’
In het boek volgen we de weg naar volwassenheid van Metin Mutlu. Volgens Isik valt die ontwikkeling het best te omschrijven als een overlevingsstrijd op meerdere fronten in een onveilige wereld. ‘Naast de tirannieke vader die het gezin teistert, is er de Bijlmer die steeds meer verloedert, en de school waar Metin enorm wordt gepest. Het is de moeder die de boel bij elkaar probeert te houden. Eerst offert ze zich volledig op voor haar kinderen, tot ze besluit een emancipatiestrijd te voeren, want alleen zo kan ze het opnemen tegen haar man. Het leidt tot veel heftige scènes en onverwachte inzichten.’
Net als Metin groeide Isik zelf op in de Bijlmer, ooit een groene oase maar later een oord vol junks, doordat burgemeester Van Thijn in 1984 de Amsterdamse binnenstad schoonveegde. Volgens Isik was dat de doodsteek. ‘Alle verslaafden gingen toen linea recta naar de Bijlmer, ze overspoelden onze wijk en zijn nooit meer vertrokken. Er werd daarna nauwelijks nog in de buurt geïnvesteerd.’
Maar dat is slechts een deel van het verhaal, want wat weinig mensen weten, en wat in de roman geschetst wordt, is de onbekende geschiedenis van deze plek. ‘Eind jaren zestig had de wijk een gloedvolle start. Het was toen een van de modernste stadsdelen ter wereld, een parkstad met een revolutionaire scheiding van wonen en werken: werken deed je in de vieze stad, en wonen en recreëren in de groene Bijlmer, zonder auto’s op straat. Maar er ging veel mis.’ Isik zucht: ‘Er had niet zo enorm bezuinigd mogen worden bij de bouw. Vooral de bezuinigingen op het gebied van leefbaarheid pakten desastreus uit. Zo sneuvelden bijna alle gemeenschappelijke ruimtes die in het originele plan stonden, waardoor de sociale cohesie ontbrak.’
Hoewel Isik benadrukt dat Metin een fictief personage is, zijn er ook overeenkomsten met hemzelf. ‘Ik ken zijn pijn: ik ben ook gepest op de middelbare school, was een buitenbeen. En mijn vader was ook een communist en atheïst. Maar het is fictie, ik heb een nieuw literair universum gecreëerd met echo’s uit het verleden.’
Metin krijgt het ongelooflijk zwaar als hij als enige van zijn klas naar de middelbare school gaat in een andere buurt en geconfronteerd wordt met medeleerlingen van een hogere sociale klasse. Hij worstelt met wiskunde en wordt gepest: ze noemen hem schoonmaker vanwege zijn Turkse achtergrond en omdat hij als enige geen dure merkkleding draagt. Wees onzichtbaar valt ook te lezen als een aanklacht tegen het schoolsysteem in Nederland. ‘Kijk naar Scandinavië, daar wordt veel meer gekeken naar de behoefte van het kind en wordt de creativiteit gestimuleerd in plaats van dat het een soort stampfabriek is vol toetsen. Zo voorkom je dat iemand met veel talent afhaakt.’ Door veel te lezen heeft de jonge Metin geen moeite meer met de Nederlandse taal. Maar juist op de bibliotheek werd de laatste jaren veel bezuinigd. ‘Er zijn de afgelopen zes jaar om precies te zijn 291 bibliotheken gesloten,’ weet Isik. ‘Schandalig! Ik had nooit verwacht dat dit kon gebeuren in zo’n beschaafd land als Nederland.’
Hoewel het zo allemaal misère lijkt, wil de auteur benadrukken dat er ook veel humor en avontuur in het boek zitten. ‘Een gastoptreden van Ron Brandsteder dat tot hilarische toestanden leidt, ontmoetingen met gekke junks, het bruisende Kwaku-feest vol kleurrijke figuren en stuntelende tieners die hun seksualiteit ontdekken. Allemaal heerlijke scènes om te schrijven. Het is allemaal niet zo zwaar.’
De Bijlmer is inmiddels enorm veranderd en heeft nu veel weg van een soort Vinex-wijk. Isik verlangt vaak terug naar vroeger. ‘De plek uit mijn kinderjaren bestaat niet meer. Daarom ben ik blij dat de oude Bijlmer voor altijd zal voortleven in mijn boek.’
Boekgegevens
Murat Isik, Wees onzichtbaar, Uitgeverij Ambo Anthos, 597 pagina’s (€ 24,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2018
