De troost van verboden vruchten

Met haar Boekenweekessay De zonde van de vrouw sluit Connie Palmen uitstekend aan bij het thema van de Boekenweek: verboden vruchten. Vier getalenteerde maar gekwelde vrouwen staan in haar essay centraal. Om zich van zichzelf te verlossen plukten ze volop van verboden vruchten.

Er ligt sneeuw in de Amsterdamse straten als ik Connie Palmen bezoek. Ze bekent me dat ze zichzelf moet dwingen om naar buiten te gaan. ‘Als schrijfster kan ik heel lang zonder de buitenwereld. En dankzij de bezorgservice hoef ik zelfs voor mijn boodschappen niet meer het huis uit.’ Inspiratie voor haar boeken vindt ze dan ook niet buiten de deur, maar in de biografieën die ze leest. ‘Bij het schrijven gaat het erom dat je geïntrigeerd raakt door een thema waarvan je weet dat het zich in de buitenwereld voordoet.’
Voor het Boekenweekessay verdiepte Palmen zich in de biografieën van vier vrouwen: actrice Marilyn Monroe en schrijfsters Marguerite Duras, Patricia Highsmith en Jane Bowles. Ze inspireren Palmen enorm. Het zijn geen levensverhalen om vrolijk van te worden. Monroe was altijd op zoek naar haar echte zelf en pleegde uiteindelijk zelfmoord; Duras kreeg als kind geen liefde en gebruikte tijdens de zoektocht naar verlossing veel drank; Highsmith leed aan schizofrenie en voelde zich aangetrokken tot slechte vrouwen. En Bowles, tot slot, vond dat de verbeelding verbonden is met het kwaad en had tijdens haar excentrieke huwelijk verschillende minnaressen. Wat bindt deze vrouwen? Volgens Palmen is het de Erlösungssehnsucht: ze wilden verlost worden van een gehaat zelf en daarom straften ze zichzelf met alcohol, drugs of zelfmoord.
De tragiek van die zelfwalging is volgens Palmen onoverkomelijk. ‘Ik denk niet dat we deze vrouwen gekend hadden als ze van dat gehate zelf verlost waren. Zelfwalging was onderdeel van hun talent. Ze moesten dat op de een of andere manier verdragen.’ Maar volgens Palmen is dat niet ongewoon in de kunsten: ‘Ieder talent wordt ontwikkeld om een tekort te compenseren, dat zie je bij alle grote kunstenaars. Om het talent te ontwikkelen, trekt de schrijver zich terug uit de wereld. Om er vervolgens achter te komen dat de beste manier om met de wereld om te gaan is om er níet mee om te gaan.’

Door wie van de vrouwen voelt Palmen zich het meest beïnvloed? ‘Met Marguerite Duras heb ik altijd verwantschap gevoeld. En dan vooral het radicale en experimentele in haar manier van schrijven. Bij de zoektocht van Duras naar openbaring gaf de drank een echo aan de eenzaamheid. Het is natuurlijk de vraag hoe je met drank omgaat, maar voor mij is alcohol beslist geen verboden vrucht.’
Schrijfster Jane Bowles was een volgelinge van de filosofie van Simone Weil. Zij vond dat de verbeelding niet als een scheppende, maar als een vernietigende kracht beschouwd moet worden. Palmen benadrukt dat als een schrijver daarin gelooft, werken onmogelijk wordt. ‘Door te geloven in die filosofie werd Bowles een gevangene van zichzelf. Het is vreselijk om je verbeeldingskracht als zonde te beschouwen. Tijdens het schrijven ontstond er bij Bowles een blokkade. Ze heeft alleen een roman, wat verhalen en een toneelstuk geschreven.’ Voor Palmen is die ene roman, Twee dames die het leven ernstig nemen, wel echt een meesterwerk. ‘Het is in zijn onvoorspelbaarheid en geestigheid een knettergek boek. Zo is er in de literatuur geen tweede.’

Als schrijfster van het Boekenweekessay vindt Palmen het prachtig als haar lezers de films met Monroe gaan bekijken en enthousiast worden over het werk van Bowles, Highsmith en Duras. ‘Ik hoor vaker dat mijn boeken het begin zijn van een ontdekkingstocht. Daar ben ik ontzettend blij mee. Dat is ook precies de reden dat ik soms in De Wereld Draait Door boeken aanprijs. Dan kan ik zeggen: dit moeten jullie lezen, dit is mooi.’ Maar het aanzetten tot een ontdekkingstocht is voor haar geen op zichzelf staand doel bij het schrijven. ‘Het is dan mijn belangrijkste ambitie om nieuwe inzichten te geven. Dat is ook de enige reden dat ik zelf lees. Ik wil verrast worden door de verbanden die er te leggen zijn.’
Naast het essay verschijnt er in de Boekenweek een bundel getiteld Het drama van de afhankelijkheid, waarin een groot aantal van Palmens essays en artikelen gebundeld zijn. Bij het herlezen van al dat oude werk en in het bijzonder haar afstudeerscriptie kwam ze tot een belangrijke slotsom. ‘Het verrassende was dat ik tot de conclusie kwam dat ik altijd met hetzelfde bezig ben gebleven. Ik schiet gewoon niet erg op.’

Ondanks de drukte kijkt ze ontzettend uit naar de Boekenweek. ‘Ik ben tien dagen lang van de vroege middag tot de late avond in touw. Ik geef lezingen en optredens in theaters en bibliotheken. Maar ik verheug me nog het meest op dat nieuwe boek dat er opeens ligt.’

Beeld: Anneleen Louwes

Boekgegevens

• Connie Palmen, De zonde van de vrouw, een uitgave van Stichting CPNB (€ 3,50 tijdens de Boekenweek)
• Connie Palmen, Het drama van de afhankelijkheid, Uitgeverij Prometheus, 352 pagina’s (€ 19,95)

Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2017