door Roel Weerheijm
In zijn boeken valt soms weinig activiteit te bespeuren, maar onder de oppervlakte is de spanning sterk, strak en onontkoombaar. Het verkennen van, voor de lezer ontoegankelijke psychische domeinen is het centrale gegeven in zijn oeuvre, en ook in het Boekenweekgeschenk werkt Bernlef zijn thematiek op een schitterende wijze uit. Met subtiele maar effectieve schetsen sluit hij de lezer al snel op in het hoofd van hoofdpersonage Thomas Boender. Hij groeit op met zeer zwijgzame, stugge ouders in “het Noorden”. De eerste drie levensjaren komt er geen woord over zijn lippen; pas op zijn vierde leert hij praten. Maar vanuit het sterk gesloten, stille huis krijgt hij nauwelijks een stimulans om te praten. Dit zal hem tot het eind van het boek deel blijven: hij spreekt nauwelijks, en vaak in kort steno. Wél leert hij piano te spelen van zijn docente. Op een zekere dag loopt hij weg; na een treinreis belandt hij in Amsterdam, waar hij Chris, een Engels meisje, tegenkomt die als levend standbeeld een zomerloon verdient. Zij plukt hem leeg en laat hem achter, na een reis die via Parijs naar Engeland voert.
Centraal gegeven in het boek is de vraag hoe de wereld eruit ziet voor iemand met zeer beperkte communicatieve mogelijkheden, in het Nederlands en al helemaal in het Engels en het Frans, talen waarin Thomas later door het lot terechtkomt. Bernlef weet het beeld van een wereldvreemde, verdwaasde jongen, die zich niet of nauwelijks verbaal kan uiten, ondanks de soms hachelijke gebeurtenissen, zeer overtuigend over te brengen. Hij wordt in Engeland in de steek gelaten door Chris en uiteindelijk belandt hij in een gesticht waar hij wekenlang zwijgt, maar wel piano speelt. Hiermee wordt hij wereldberoemd, naamloos maar met de bijnaam “de pianoman”. Bernlef heeft gebruikt gemaakt van het absurde nieuwsbericht van enkele jaren geleden, over een aangespoelde man die niet sprak, maar slechts pianospeelde voor zijn doktoren. Hij heeft deze raadselachtige persoon een gezicht gegeven, een naam en een geschiedenis, maar vooral heeft hij weer een sterk boek afgeleverd met een intrigerende psychologische verkenning.
Bernlef, De pianoman, Stichting CPNB/ Em. Querido’s Uitgeverij BV, ISBN 978 90 5965 062 6 (in de Boekenweek gratis bij besteding vanaf € 11,50)
