Hoeveel dialecten bestaan er? Waarom ergeren we ons zo aan dt-fouten? Waar ter wereld spreken mensen Nederlands? Een antwoord op deze vragen is te vinden in De atlas van de Nederlandse taal. De wereld van onze taal wordt tot leven gebracht in een groot en prettig opgemaakt boek vol uitnodigende illustraties.
Door Katy Hurkmans en Eugenia Melissen Ferrer
De atlas van de Nederlandse taal brengt taal in beeld en doet dat op een manier die de taalliefhebber zeker zal aanspreken. Het boek is niet alleen gevuld met kaarten, het staat ook boordevol antwoorden op vragen die taalliefhebbers zich stellen en bevat handige infographics. Omdat de auteurs uitgaan van de rijke diversiteit van de Nederlandse taal en aangeven dat niet langer één centrum toonaangevend is voor het hele taalgebied, verschijnt de atlas in twee edities: een Nederlandse en een Vlaamse. Beide boeken behandelen weliswaar grotendeels dezelfde onderwerpen, maar ze benaderen die vanuit de verschillende taalsituaties en voorgeschiedenis.
Katy: editie Vlaanderen
Taal is een complex gegeven in België. Met drie taalgemeenschappen – Nederlands, Frans en Duits – maakt de Belg het zichzelf niet gemakkelijk. Dat de Vlamingen soms ook nog eens onderling moeite hebben om elkaar te verstaan, maakt het geheel nog onoverzichtelijker. In de Vlaamse Rand rond het vooral Franstalige Brussel ligt het gebruik van het Nederlands bovendien gevoelig. De atlas van de Nederlandse taal legt op eenvoudige wijze de Belgische taalwetgeving uit en heeft daarbij de nodige aandacht voor de historische verklaring. De tekst wordt netjes uitgebreid met voorbeelden van wat precies wel en niet mag, en een overzicht van de soap rond het burgemeesterschap in faciliteitengemeente Linkebeek, waar na elke gemeenteraadsverkiezing wordt gesteggeld over het aanstellen van een Nederlands- of Franstalige burgemeester, maakt de atlas actueel.
Een ander item dat aan bod komt, is de taalgrens. De auteurs beschrijven de geschiedenis van de lijn die België doormidden snijdt, belichten het sappige Brusselse dialect en kijken even over de grens, want ook in Noord-Frankrijk wordt nog steeds Nederlands gesproken. Verder is het onder meer boeiend om te lezen over de Vlaamse migranten in Amerika en dat weerman Frank Deboosere het woordje ‘ochtendgrijs’ uitvond.
Doorheen de hoofdstukken worden niet alleen Vlamingen en Nederlanders met elkaar vergeleken, maar ook de Vlamingen onderling. Dat in Vlaanderen bijvoorbeeld zowel de huig-r als de tongpunt-r gebruikt worden, kan de lezer op een kaartje zien. De Gooische ‘r’ kennen Vlamingen dan weer eigenlijk alleen van onze noorderburen. Natuurlijk worden de verschillende Vlaamse dialecten uitgebreid besproken, net zoals de oorsprong en betekenis van onze familienamen, en geven de auteurs een aantal praktische tips aan de taalgebruikers.
De atlas van de Nederlandse taal – Editie Vlaanderen is zeker de moeite waard. Doordat bepaalde hoofdstukken een specifieke Vlaamse invalshoek hebben, sluiten ze mooi aan bij de belevingswereld van de taalminnende Vlaming en kan de lezer er zichzelf of de buren in herkennen. Het boek is op een prettige manier opgemaakt en wisselt weetjes, feiten en kennis goed af. De illustraties en kaarten zorgen ervoor dat het luchtig blijft en dat de atlas een boek is waar de lezer graag in zal grasduinen.
Eugenia: editie Nederland
Nederland is een klein land met een grootse taal; een van de veertig meest gesproken talen ter wereld. De invloed van het Nederlands beperkt zich niet alleen tot ons koude kikkerlandje en is in veel andere talen terug te zien. Wat te denken van onze koekjes, die een tweede leven zijn gaan leiden als cookies in het Engels, of (om het nog even over gebak te hebben) onze wafels, die in Amerikaanse diners waffles heten?
De atlas van de Nederlandse taal staat op een informatieve en speelse manier ook stil bij het Fries en andere minderheidstalen. Verder besteedt het aandacht aan zowel historische feiten (de taal van onze voorvaderen, woorden van onze uitvinders) als moderne vraagstukken: de zogenaamde taalverloedering of verrijking door sms- en chattaal. Heb je nog ff? Dan kun je lang blijven bladeren in de 272 bladzijden tellende atlas. Misschien stuit je dan op het hoofdstuk over Poldernederlands, een in 1990 gesignaleerde lossere variant van het Nederlands, vernoemd naar het Nederlandse Poldermodel. De ei/ij klinkt hierin als ‘aai’, de ui als ‘ou’, en de au/ou als ‘aau’. Het Poldernederlands vind zijn oorsprong in de jaren zeventig en ging gepaard met de emancipatie en het ‘lossere’ gedrag van vrouwen, zoals roken en drinken. Veel feministen spraken zelf ook Poldernederlands.
Een beetje Nederlander kan niet zonder zijn fiets – en daar hoort natuurlijk een uitgebreid wielerjargon bij. Dit is iets waar het hoofdstuk ‘Wat is jargon’ dieper op ingaat. Het is verder interessant om te lezen over de overlevingskansen van nieuwe woorden en om stil te staan bij de redenen waarom het Nederlands zo moeilijk te leren is. Een hoofdstuk dat je leert om door het taalgebruik van politici heen te prikken is mooi meegenomen.
Kortom: De atlas van de Nederlandse taal – Editie Nederland is een must als je de kriebels krijgt van interessante taalfeiten. Na het lezen ervan kun je jezelf gerust als Nederlandse taalkenner met hoofdletter T bestempelen.
Afbeelding: Meertens Kaartenbank/Joep Kruijsen en Nicoline van der Sijs (samenstellers) (2016).
Boekgegevens
Fieke Van der Gucht, Johan De Caluwe, Mathilde Jansen en Nicoline van der Sijs, Atlas van de Nederlandse taal – Editie Nederland, Uitgeverij Lannoo, 272 pagina’s (€ 39,99)
Boekgegevens
Fieke Van der Gucht, Johan De Caluwe, Mathilde Jansen en Nicoline van der Sijs, Atlas van de Nederlandse taal – Editie Vlaanderen, Uitgeverij Lannoo, 272 pagina’s (€ 39,99)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juni 2017
