In het oude Griekenland klonk vanaf 431 voor Christus keihard wapengekletter. Op een ongekend grote schaal zetten beide strijdende partijen materieel en soldaten in. Lange tijd gold het conflict als ‘de grootste oorlog ooit’.
Het oude Griekenland, een lappendeken van stadsstaten, kwam in de vijfde eeuw voor Christus op de toppen van zijn macht en invloed. Het was waarschijnlijk machtiger dan de Verenigde Staten na de Tweede Wereldoorlog of Frankrijk tijdens de jaren van Napoleon. De Griekse hegemonie zou maximaal worden tijdens de jaren van Alexander de Grote, die de Griekse troepen tot bij de Ganges in India zou brengen.
Maar die tijd werd ook gekenmerkt door een slopende machtsstrijd. De Peloponnesische oorlog duurde zevenentwintig jaar en ging over de interne politieke verdeeldheid. Het democratische Athene en het oligarchische Sparta, toen de twee grootste en machtigste Griekse steden, stonden met hun coalities tegenover elkaar. Sparta was het sterkst op het land, Athene op zee. Na de oorlog was de neergang van Athene en Sparta, de twee belangrijkste steden rond de Middellandse Zee, definitief in gang gezet.
[quote]Thucydides was een Atheense generaal die vanwege een militaire nederlaag tegen aartsvijand Sparta verbannen werd uit zijn stad.[/quote]
Kort voor de Peloponnesische oorlog hadden Athene en Sparta nog zij aan zij gestreden tegen de Perzen. Dit markeerde het begin van de Griekse bloeiperiode. Vanuit hetMidden-Oosten dreigden de Perzen hun grondgebied westwaarts uit te breiden en de Grieken zo te vermorzelen. Tijdens enkele legendarische veldslagen, zoals bij Marathon, Salamis en Plataia, wisten de relatief nietige Griekse steden het machtige Perzische militaire apparaat tot stilstand te krijgen. De verdeeldheid tussen de Griekse stadsstaatjes – ook toen al een nijpend probleem – verdween tijdens en na het krijgsgeweld voor even naar de achtergrond. Het leek bijna een eenheid, met de stad Athene in de aanvoerdersrol.
Herodotos schreef een reeks uitgebreide verslagen van de oorlogshandelingen, gebundeld als Historiën, en werd daarmee de eerste geschiedschrijver ter wereld. Herodotos’ werk was uiteraard geliefd in Athene en hij ontwikkelde zich tot een veelgevraagd en rijkelijk beloond voorlezer.
Thucydides moet een of meerdere van deze gelegenheden hebben bijgewoond. En ook hij zou zich onsterfelijk maken met een historisch verslag, waarschijnlijk geïnspireerd door Herodotos. Anders dan Historiën is zijn boek, De Peloponnesische Oorlog, het eerste wetenschappelijk-historische verslag uit de menselijke geschiedenis.
Thucydides was een Atheense generaal die vanwege een militaire nederlaag tegen aartsvijand Sparta verbannen werd uit zijn stad. Hij besloot de oorlog die hij gedwongen moest verlaten, te beschrijven voor het nageslacht. Maar anders dan Herodotos verzamelde Thucydides talloze getuigenissen. Hij werktezorgvuldig, systematisch en rationeel. Alle verschillende standpunten en perspectieven kwamen aan bod. Ook al was hij Athener en kon hij het niet nalaten om bij tijd en wijle de loftrompet te steken over ‘zijn’ stad, De Peloponnesische Oorlog is zo objectief mogelijk geschreven. Opvallender is dat hij mensen verzonnen woorden en zelfs hele toespraken in de mond legde. Thucydides gaf dit direct toe. Het was zelfs deel van zijn werk: hij schreef deze teksten alsof het educated guesses waren.
Thucydides doet meer in zijn werk dan oorlogshandelingen beschrijven: hij legt verbanden met de samenleving bloot, zoals de immer gespannen politieke situatie tussen Athene en Sparta en de invloed van de economische ontwikkelingen op het besluit tegen elkaar ten strijde te trekken. Oorlog, wist hij, is nooit zomaar oorlog – een inzicht dat nu een open deur is, maar dat vóór Thucydides volkomen afwezig lijkt. Zijn wetenschappelijke onderzoek resulteerde in een boek dat weliswaar nog enigszins leunde op oud- Griekse mythologie, maar dat niets minder is dan het allereerste wetenschappelijke historische werk. En behalve een gedetailleerd oorlogsverslag is De Peloponnesische Oorlog ook een levendig portret van het oude Griekenland dat op een kruispunt staat: een ouderwetse, oligarchische stadsstaat tegenover een stadsstaat waar, voor het allereerst in de geschiedenis, het volk het voor het zeggen heeft.
Boekgegevens
Thucydides, De Peloponnesische oorlog, Uitgeverij Athenaeum- Polen & Van Gennep, ISBN 978 90 253 0064 7 (€ 54,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2013.
