Daarheen en weer terug is een kwalitatief goed en emotioneel verhaal van de joodse David Smalhout. In een tijd waarin iedere Nederlander is opgegroeid met het dagboek van Anne Frank en andere oorlogsromans als Oorlogswinter, lijkt een dergelijk verhaal, ondanks het onderwerp, weinig vernieuwend over te komen.
Door Wieneke van Koppen
Toch is het tegendeel het geval. David Smalhout heeft Daarheen en weer terug geschreven voor zijn toenmalige baas in een houthandel, kort na afloop van de oorlog. Hij was een van de gelukkigen die Auschwitz overleefden en die zijn vrouw daarna ook nog heeft teruggevonden. In het voorwoord staat beschreven dat David zich na de oorlog tot een ‘wandelende encyclopedie’ over de bezettingstijd heeft ontwikkeld. In Daarheen en weer terug heeft Smalhout zijn ervaringen in Auschwitz en de transporten op een dagboekachtige manier opgetekend.
‘Stil lagen we te kijken naar deze macht. Eskader na eskader vloog over ons heen, terwijl hun machtig geronk ons zo verkeerd intimideerde dat wij begonnen te bidden dat ons toch maar een bom zou treffen. Achter mij lagen enige joodse Hongaarse meisjes die aan ons transport gekoppeld waren geworden. Deze baden ook, zij baden het oude joodse gebed ‘Hoort Israël’. Deze meisjes die anders niet door mij verstaan werden, begreep ik nu volkomen. Zij baden het omdat zij aan hun ouders dachten, die zij vergast hadden zien worden.’
Smalhout biedt een realistisch en zeer persoonlijk verslag van zijn leven tijdens de oorlog. Hij schroomt niet om zowel de heftige momenten als de praktische zaken die bij de oorlog hoorden, op papier te zetten. De lezer maakt kennis met David Smalhout als een hoogopgeleide joodse Mokummer. Meerdere malen refereert hij, enigszins trots, aan zijn Amsterdamse achtergrond. Tekenend is de manier waarop: tijdens de meest nare situaties gooit David er wat ironie doorheen. Soms worden de herinneringen aan bepaalde momenten hem duidelijk te veel en zegt hij de lezer eerlijk dat hij ze niet op kan schrijven. Deze woorden zeggen meer dan een beschrijving van de gruwelijkheden zelf en hebben hoogstwaarschijnlijk een brok in de keel tot gevolg.
David vertelt hoe mensen veranderen in tijden van honger, angst en oorlog en is open over de situaties waarin hij zelf over zijn grenzen heengaat. Eerlijk vertelt hij hoe hij midden in de nacht in gevecht raakt met meerdere mensen die in dezelfde ruimte opgesloten zitten, waarvan er ‘s ochtends een zijn vriend blijkt te zijn. Die verhalen zijn schokkend, maar tegelijkertijd intrigerend.
Met Daarheen en weer terug spreekt David zijn angst uit dat er nog een keer een oorlog komt als WO II en hij wenst dat dat nooit het geval zal zijn. Volgens hem moeten die mensen, die in een concentratiekamp gezeten hebben, echt iets geleerd hebben. Zijn verhalen en ervaringen dienen een duidelijk doel: door zich in te leven in Davids verhaal, realiseert hopelijk iedereen dat dit nooit meer mag gebeuren.
Boekgegevens
David Smalhout, Daarheen en weer terug, Uitgeverij Van Oorschot, ISBN 978 90 282 5095 6 (€ 14,90)
