De zaterdagavond van het Crossing Border Festival in Den Haag was een veelbelovende, want op het programma stonden grote namen als Leon de Winter en Marilynne Robinson. Mijn missie voor de avond? Vijf bekende en minder bekende auteurs uit Nederland en de rest van de wereld zien optreden.
Dat was nog niet zo eenvoudig, want het programma zat aardig vol en veel van de optredens overlapten elkaar. Toch wilde ik het proberen: vijf door mij bewonderde auteurs zien optreden en zoveel mogelijk van de interviews meekrijgen, ondanks het drukke tijdsschema.
Auteur 1: Ryan Gattis
Als ik de Koninklijke Schouwburg in Den Haag binnenloop komt een gezellige drukte me tegemoet. Overal staan mensen in kleine groepjes te praten met drankjes in hun hand, druk bezig de verschillende optredens van de avond te evalueren. Zodra ik The Royal binnenga verdwijnt de ontspannen dynamiek van de gangen echter meteen, om plaats te maken voor een donkere, drukkende sfeer. Auteur Ryan Gattis leest voor uit zijn roman Zes dagen, terwijl Stef van Es de voordracht voorziet van muzikale begeleiding. Het boek beschrijft de zes dagen durende rellen die volgden op de vrijspraak van drie agenten in de zaak Rodney King op 29 april 1992. Gattis laat zien hoe de chaos de perfecte gelegenheid vormde voor bendeleden om hun openstaande rekeningen te vereffenen.
Geen lichte kost dus, en dat merk je meteen aan het indrukwekkende eerste hoofdstuk dat Gattis vanavond voorleest. Een tacoverkoper loopt na zijn werk naar huis als hij wordt achtervolgd door een auto met drie bendeleden. Gattis heeft dit niet alleen heel goed op papier weten te zetten, hij is ook buitengewoon bedreven in het voordragen van zijn eigen tekst. De onheilspellende geluiden die Stef van Es erbij invoegt maken de voordracht nog intenser. Ik ken het boek al en weet al hoe dit zal aflopen, maar toch wordt ik erdoor gegrepen. Met moeite loop ik halverwege weg om naar het volgende optreden te gaan.
Auteur 2: Marilynne Robinson
Ik begeef me naar The Priest om het gesprek tussen Marilynne Robinson en Volkskrant-recensent Arjan Peters bij te wonen, maar helaas is de deur al dicht en de zaal stampvol wanneer ik aankom. Het is geen wonder dat het zo druk is, want ondanks dat ze slechts vier romans heeft gepubliceerd wordt Robinson (1943) gezien als een van de belangrijkste auteurs van de Verenigde Staten. Dan maar weer terug naar Ryan Gattis, ook geen straf. De auteur gaat zo in zijn tekst op dat hij zijn emoties op de vrije loop laat terwijl hij de gewelddadige afloop van het hoofdstuk voorleest. Het publiek beloont hem er rijkelijk voor met een enthousiast, welverdiend applaus.
Auteur 3 & 4: Gustaaf Peek & Jesse Ball
Nog een optreden missen, dat gaat me niet gebeuren. Daarom sta ik tien minuten voordat het interview van journalist Wim Brands met Gustaaf Peek en Jesse Ball begint al in de Lolita. Veel later had ik niet moeten zijn, want vlak nadat ik binnenkom stelt Brands voor om maar vast te beginnen; de zaal is namelijk al vol. ‘Ik hoop dat het zo’n soort interview wordt dat je leest in The Paris Review’, opent Brands het gesprek. Hij zal vooral ingaan op de werkwijze van beide auteurs en hun schrijfproces.
Gustaaf Peek (1975) brak vorig jaar door bij het grote publiek met zijn monumentale liefdesroman Godin, held. Het gesprek draait deze avond echter vooral om Jesse Ball (1978), van wie vorige maand zijn eerste titel in Nederlandse vertaling verscheen: Sinds het zwijgen begon. Het boek draait om de 29-jarige Oda Sotatsu, die in een schriftelijke bekentenis de verantwoordelijkheid op zich neemt voor acht verdwijningen in hetzelfde Japanse dorp. Maar heeft hij het wel gedaan?
De werking van het Japanse rechtssysteem was voor Ball een van de redenen om Sinds het zwijgen begon in dat land te laten spelen. ‘Als je in Japan een misdaad bekent, betekent dat automatisch dat je het hebt gedaan en dat je naar de gevangenis gaat. Maar zelf denk ik dat het bijna betekenisloos is of je een misdaad bekent of niet, want iedereen kan wel een misdaad bekennen. Het zou dus geen maat voor schuld moeten zijn.’
Brands vraagt beide auteurs waar ze meestal aan hun boeken werken. Peek blijkt voornamelijk thuis te schrijven, maar Ball kan juist alleen schrijven op plekken waar hij niemand kent en waar niets vertrouwds is, zoals cafés en restaurants. ‘Je bent wie je bent in relatie tot je omgeving, dus als je thuis bent komt de persoon die je bent constant op je af. Maar als je naar een onbekende plek gaat, kun je daar gewoon zitten en helemaal opgaan in een ingebeelde wereld.’
Hoezeer Ball erin slaagt om op te gaan in de wereld van zijn boek, blijkt wel als Brands vraagt hoe lang hij erover deed om het te schrijven. ‘Een week’, antwoordt Ball. Het publiek lacht verbaasd, ongelovig, bewonderend. ‘En hoe zit het met de bewerking van je tekst? Na een week ben je klaar, en dan?’ vraagt Brands. Hij krijgt wederom een bijzonder antwoord: ‘Ik geloof niet echt in aanpassingen. Ik denk dat een boek zo helder mogelijk moet zijn, en dat betekent dat je de lezer laat lezen wat je hebt gezegd, in precies dezelfde woorden die je op dat moment gebruikte. Als je terugkeert naar de tekst om alle fouten eruit te halen, dan geeft de tekst niet langer de echte toestand weer waarin je toen verkeerde, omdat je geest op dat moment niet die perfectie bereikte. Dus dat is eigenlijk misleidend.’ Al die tijd zit de auteur rustig en ingetogen op zijn kruk. Zijn bescheiden houding maakt hem alleen maar indrukwekkender.
Auteur 5: David Vann
Zodra het interview met Gustaaf Peek en Jesse Ball is afgelopen, spreekt journalist Hans Bouman in de zaal ernaast met David Vann (1966), bekend van romans als Legende van een zelfmoord, Caribou Island, Goat Mountain en Aquarium. De auteur heeft een behoorlijk heftig leven achter de rug, en dat zie je duidelijk terug in zijn boeken. Zo pleegde zijn vader zelfmoord toen hij dertien was, een gebeurtenis die Vann verwerkte in Legende van een zelfmoord. Hij vertelt er luchtig over. ‘Ik heb heel veel geluk gehad; binnen mijn familie zijn vijf zelfmoorden gepleegd en een moord, dus dat is fantastisch materiaal voor een schrijver. Daarnaast groeide ik op in Alaska, wat erg mooie landschappen opleverde als achtergrond voor de tragedies.’
Ook als Vann terugblikt op zijn jeugd overheerst de humor. ‘Nadat mijn vader zelfmoord had gepleegd met een pistool, dacht mijn familie dat het een goed idee was om al zijn geweren aan mij te geven.’ De auteur beschrijft hoe hij drie jaar lang ‘bij wijze van therapie’ dagelijks op stap ging met de geweren om op dieren te schieten en bij mensen thuis in te breken. Hij nam niks mee, maar doorzocht alleen hun spullen. ‘Mijn leven voelde op dat moment erg leeg, en ik denk dat ik spullen wilde zien uit het leven van anderen’, zegt Vann. ‘En ik was dertien, dus natuurlijk was ik ook op zoek naar vieze blaadjes.’
Ondanks de grappen is de auteur ook serieus, als hij beschrijft hoe zijn familiegeschiedenis hem heeft gebracht waar hij nu is. ‘Fictie biedt een kans om de gebeurtenissen opnieuw te vertellen en geeft een tweede kans om van iets wat eigenlijk zinloos en verschrikkelijk was, iets betekenisvols, coherents en prachtigs te maken.’
Missie geslaagd?
Ondanks dat ik het interview met Marilynne Robinson heb gemist is mijn avond meer dan geslaagd. Ik heb drie zeer verschillende optredens gezien, die ik allemaal even goed vond. Ze laten zien hoe divers literatuur kan zijn: het kan zo spannend zijn dat je er helemaal in opgaat, het kan een tikkeltje filosofisch zijn en je aan het denken te zetten, of het kan vol humor zitten en zware dingen licht maken. Het Crossing Border Festival brengt al die elementen samen, en dat is erg knap.
