De indeling in fictie, non-fictie en poëzie is zo ingeburgerd dat we deze genres ook terugzien in de NUR-codes, die in ieder boek op de colofonpagina vermeld staan. Er zijn echter ook titels die volgens de één gebaseerd zijn op leugens, ziekelijke fantasieën en onbewijsbare uitgangspunten, terwijl ze voor de ander niets anders zijn dan de pure waarheid. De laatste tijd zijn complottheorieën vaak in het nieuws. Vorige week hoorde ik op de radio dat vrouwen tussen de 35 en 54 – het is mij een raadsel waarom dat een groep zou zijn – er vaker geloof aan hechten dan mannen in dezelfde leeftijdsgroep. Voor wie erin gelooft, zijn complottheorieën altijd waar.
Dat merkte ik ook toen ik met mijn cursiste Elsbeth haar manuscript had besproken. Na het werk dronken we een glas wijn, met zelfgebakken zoute koekjes. Elsbeth zat op haar praatstoel en vertelde dat er een duivels verband bestaat tussen de groei van de wereldbevolking en de nooit eindigende stroom aan gepubliceerde boeken. Een duivels verband, echt waar. Ze keek er zo serieus bij, dat ik wist dat ze nu met de bewijzen voor deze bewering zou komen, tenzij ik haar onderbrak. Ik zweeg.
In de middeleeuwen leefden er heel veel minder mensen op de wereld dan nu. Boeken werden toen nog met de hand geschreven en waren een zeldzame kostbaarheid. Met de opkomst van de steden en de middenklasse was er sprake van een niet eerder vertoonde bevolkingsgroei. Het kan geen toeval zijn dat juist toen de boekdrukkunst werd uitgevonden, in Haarlem en in Mainz. Er kwamen daardoor steeds meer boeken. We hebben in die tijden grote pestepidemieën gezien, waarbij talloze mensen omkwamen. Tegelijkertijd kennen we uit die periode grote boekverbrandingen en gingen er in verschillende steden hele bibliotheken in vlammen op. Dat kan geen toeval zijn.
Verbijsterd bleef ik zwijgen, wat voor Elsbeth het signaal was om met méér bewijsmateriaal te komen. Ze begon over de Franse en Russische revoluties, die niet alleen heel veel levens eisten, maar waarbij ook de bezittingen van de adel (de bevolkingsgroep met de meeste boeken) geroofd en vernietigd werden. Uiteindelijk maakte ze de sprong naar de huidige tijd. Iedere uitgeverij publiceert te veel titels – ga maar eens kijken op de Frankfurter Buchmesse – en nog is het niet genoeg. Het aantal mensen op aarde is sinds de Tweede Wereldoorlog zó explosief gestegen, dat de drukkerijen het niet meer bij kunnen houden. Het tempo waarin er mensen bijkomen was alleen op te vangen door een andere vorm voor het boek. Na de handgeschreven manuscripten en de gedrukte boeken was het hoog tijd voor het digitale boek. Ineens realiseerde ik me: Elsbeth heeft gelijk. Kijk naar het boek en begrijp de mens.
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2019.
