Ik begon vol verwachting aan het boek, en de eerste paar honderd pagina’s raakte het me vol. Alles wat je van literatuur verwacht, en dan tragisch genoeg ook nog uit het leven gegrepen. Joost Zwagerman schreef in de Volkskrant een mooi stuk over het boek, toen hij ook nog maar ergens halverwege was. Hij deelde een in mijn ogen terechte sneer uit aan Connie Palmen, die alle rouw als vergelijkbaar zou hebben bestempeld. Wat vreemd is in het licht van haar eigen boek over de dood van haar geliefde Ischa Meijer, I.M.
Zwagerman refereerde ook aan dat andere grote boek uit de recente Nederlandse literatuur over het gruwelijke verlies van een kind, Schaduwkind van P.F. Thomése. En toen realiseerde ik me dat dit laatste boek me dieper had geraakt dan Tonio of I.M. Zonder dat ik de reden daarvoor paraat had.
Ik heb geen idee hoe lang Thomése er over deed om het verlies van zijn kind in de literaire vorm van Schaduwkind te krijgen. Maar mijn gevoel zegt dat het langer duurde dan bij A.F.Th. Dat zijn rouwproces verder was, en doorleefder ook.
Wat literatuur meerwaarde geeft ten opzichte van studieboeken is zowel bij Tonio als Schaduwkind als I.M. voor iedere lezer helder. Voor mij als professional is het echter nogal verwarrend dat het beloop van rouwprocessen zo anders beschreven wordt dan ik het theoretisch geleerd heb. Psychotherapeuten leggen altijd uit dat er minstens twee jaar nodig zijn om ingrijpende gebeurtenissen als het verlies van een kind met enige afstand te kunnen bekijken. En dat je door welomschreven fasen heen gaat, zoals omschreven door de beroemde psychiater Kübler-Ross: ontkenning, boosheid, onderhandelen en vechten, depressie en aanvaarding. Om daar doorheen te komen kan voor jezelf schrijven helpen. Maar of het publiceren van een literair werk het rouwproces goed doet, waag ik te betwijfelen. Ergens in de tweede helft van Tonio lijkt het rouwproces te stagneren. Ik wil ook weten hoe het jaren later gaat met het rouwproces van Thomése, Palmen en Van der Heijden, in de fase van de aanvaarding.
Bram Bakker
Bram Bakker is psychiater, schrijver en hardloper en is columnist van de Boekenkrant.
www.brambakker.com
