Alexander de Grote veroverde een rijk zonder weerga, ook al was het van korte duur. Maar hij had nooit kunnen bereiken wat hij deed zonder de prestaties van zijn vader, Philippus II.
‘Some talk of Alexander…’
Sommige mensen veranderen de geschiedenis. Misschien doet iedereen dat op een heel bescheiden manier, maar sommige leiders zijn van veel grotere invloed op de gebeurtenissen die hun eigen wereld en wat daarop volgt bepalen. Die vaststelling ontkent in geen enkel opzicht het belang van de bredere factoren. De contemporaine maatschappij, economie, demografische ontwikkelingen en technologie vormen de grondslag voor de opkomst en neergang van naties. Zij vormen de context en begrenzen de mogelijkheden. Maar de daden en aard van mensen doen er niettemin toe, en leiders hebben onvermijdelijk de grootste invloed van allemaal. Om een evident voorbeeld te geven: er waren veel factoren die in het Duitsland van na de Eerste Wereldoorlog het ontstaan van een dictatuur bevorderden, maar de persoonlijkheid van Hitler was bepalend voor de manier waarop de tragische geschiedenis daarvan zich voltrok. Evenzo zouden de Verenigde Staten en Groot-Brittannië andere leiders hebben gehad wanneer Roosevelt en Churchill in de wieg gestorven waren, maar de Tweede Wereldoorlog zou anders zijn verlopen zonder de beslissingen die zij namen. De invloed van leiders ten goede of ten kwade is van alle tijden, en er zijn perioden in de geschiedenis waarin een paar individuen een ingrijpend verschil maken, ook al gebeurt dat veelal onbedoeld. Philippus en Alexander waren zulke leiders. Samen hebben zij de loop van de geschiedenis veranderd, en dat bovendien in zeer korte tijd. Het verdeelde, achtergebleven koninkrijk Macedonië overheerste in nog geen veertig jaar tijd heel Griekenland, viel vervolgens de grootste supermacht van die tijd aan, en won. Zij creëerden en leidden de beste strijdmacht die tot dan toe in de geschiedenis was verschenen, vernederden daarmee Athene en Sparta, verwoestten Thebe, brandden het paleis van de Perzische koning plat, staken de Hindoekoesj over en marcheerden het gebied binnen dat nu Pakistan is. Het waren niet zomaar plundertochten. Beide mannen stichtten tal van steden waarin ze hun soldaten legerden die het veroverde gebied moesten controleren. Het rijk dat Philippus en Alexander smeedden, overleefde hen niet als eenheid, maar de twee speelden een sleutelrol in de verspreiding van de Griekse taal en cultuur in een reusachtig gebied, en van een ander soort Griekse cultuur waarvan het gedachtegoed niet langer werd gedomineerd door toonaangevende stadstaten. Het had vele en verregaande gevolgen, want het leidde ertoe dat het Nieuwe Testament in het Grieks werd geschreven, en dat er na het verdwijnen van de laatste vanuit Italië regerende keizer nog duizend jaar lang een Griekssprekend ‘Romeins’ rijk in het oosten van het Middellandse Zeegebied bleef bestaan. Alexander is beroemd, één van het handjevol leiders bij wie de eervolle aanduiding ‘de Grote’ behouden is gebleven. Maar weinig mensen herinneren zich nog Pompeius Magnus uit Rome, zodat we het wat de ‘Groten’ betreft moeten doen met Alfred in Engeland, Karel in Frankrijk, veel later Peter en Catharina in Rusland en Frederik in Pruisen – de laatste drie binnen een relatief korte tijdspanne. Met zijn overwinningen en enorme belang stelt Alexander de anderen in de schaduw, terwijl hij bovendien nooit catastrofale militaire nederlagen leed zoals een Napoleon, deels vanwege zijn geluk en talent, maar voornamelijk omdat hij nog voor zijn drieëndertigste verjaardag stierf.
Boekgegevens
Adrian Goldsworthy, Philippus en Alexander. Wereldveroveraars uit Macedonië, vertaling: Roelof Posthuma, Uitgeverij Omniboek, 608 pagina’s (€ 37,50)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2020.
