Veertien miljoen doden, twintig miljoen gewonden en vier uiteengevallen rijken. In 2014 is het honderd jaar geleden dat de Eerste wereldoorlog uitbrak. De Eerste Wereldoorlog: Een beknopte geschiedenis is een briljant relaas over de wereldoorlog van honderd jaar geleden, geschreven door voormalig hoogleraar moderne geschiedenis in Oxford Norman Stone.
De oorlog breekt uit
Er moest een oorlog uitgelokt worden, en de moord op de aartshertog was de perfecte gelegenheid. Het eerste ooit op film vastgelegde diplomatieke verdrag werd ondertekend in de Wit-Russische stad Brest-Litovsk, in de vroege uren van 9 februari 1918. De onderhandelingen die ertoe hadden geleid waren surrealistisch te noemen. In de zaal van een indrukwekkend huis, ooit een club voor Russische officieren, zaten aan de ene kant de vertegenwoordigers van Duitsland en zijn bondgenoten: prins Leopold van Beieren, de schoonzoon van de Oostenrijkse keizer, in het uniform van een veldmaarschalk; Midden-Europese aristocraten, die hooghartig achteroverleunden in hun smokings; een Turkse generaal; een Bulgaarse kolonel. Aan de andere kant zaten vertegenwoordigers van een nieuwe staat, die al snel de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek zou gaan heten: wat Joodse intellectuelen, maar ook anderen, zoals een zekere mevrouw Bitsenko, die net was vrijgelaten uit een Siberische gevangenis voor het vermoorden van een gouverneur-generaal; een ‘afgevaardigde van de boerenstand’, die op het laatste moment van de straat was geplukt in de Russische hoofdstad om als excuusboer te dienen (en die begrijpelijkerwijs veel dronk); en diverse Russen van de oude garde, een admiraal en een paar stafofficieren, die waren meegebracht omdat ze bekend waren met de finesses van het beëindigen van een oorlog en het evacueren van een frontlinie (een van hen hield een dagboek bij vol zwarte humor). Allemaal deden ze hun best om goed op de film te komen. Het was eindelijk vrede. De Eerste Wereldoorlog had zich bijna vier jaar voortgesleept, miljoenen slachtoffers geëist en een Europese beschaving verwoest die, voor het uitbreken van de oorlog in 1914, de trots van de wereld was geweest. De oorlog had het tsaristische Rusland geruïneerd. De bolsjewieken hadden hun revolutionaire machtsovername in november 1917 op touw gezet. Ze hadden vrede beloofd en dat kregen ze nu, in Brest-Litovsk – maar op Duitse voorwaarden. De bepalingen van het Verdrag van Brest-Litovsk waren heel geraffineerd. De Duitsers namen niet veel territorium in bezit. Ze stelden wel dat de volkeren van West-Rusland en de Kaukasus zich nu onafhankelijk mochten verklaren. Dat resulteerde in grenzen die opvallend sterk leken op die van vandaag. De Baltische staten (inclusief Finland) begonnen alvast aan een schaduwbestaan, net als de Kaukasische staten. Het grootste voorbeeld was de Oekraïne, die zich uitstrekte van Midden-Europa bijna tot aan de Wolga. Het land bezat een bevolking van veertig miljoen en driekwart van alle kolen en ijzer van het hele Russische Rijk. Met Oekraïense vertegenwoordigers (doctorandussen in vormeloze pakken plus een paar opportunistische bankiers, die de taal niet spraken en die, zoals Flaubert over dat slag zei, desnoods wilden betalen om zichzelf maar te kunnen verkopen) ondertekenden de Duitsers het gefilmde verdrag op 9 februari. Het verdrag met de bolsjewieken volgde op 3 maart.
Boekgegevens
Norman Stone, De Eerste Wereldoorlog: Een beknopte geschiedenis, Uitgeverij Omniboek, 978 90 597 7929 7 (€ 18,95)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie januari 2014.
