Gustav Mahler balanceerde in alle opzichten op de grenzen van de muziek. Hij schreef immense orkesten voor grote, en nog grotere koren. Voor de Achtste zijn zelfs meer dan duizend uitvoerende musici nodig. Zijn symfonieën duren vrijwel allemaal langer dan een uur, de Derde zelfs meer dan anderhalf uur, en zijn zonder uitzondering buitengewoon intens. Geen andere componist schreef muziek die zo vooruitstrevend en complex was, en tegelijkertijd zo trouw bleef aan klassieke structuren. Een uitvoering van een Mahler-symfonie is als een hoogmis in een concertzaal.
Carrièretijger
Maar de reputatie van Gustav Mahler is omstreden. Hij was wat we nu een carrièretijger zouden noemen, met bijbehorende karaktereigenschappen. Zijn huwelijk raakte in een ernstige crisis, die hij pas kort voor zijn dood probeerde op te lossen. Daarnaast begreep het concertpubliek hem volstrekt niet. Het wist niet hoe het moest reageren op die gewelddadige akkoorden, die donderende passages, vreemde harmonieën en de extreem lang uitgesponnen thema’s. Zoals vaker gebeurde met vooruitstrevende componisten, werd ook Mahler door recensenten verguisd. Collegae werkten hem tegen. Pas ruim na de Tweede Wereldoorlog kon zijn muziek op een grote populariteit rekenen.
Een hartkwaal door de muziek
Simon Vestdijk was er in de jaren vijftig, toen Mahlers populariteit eindelijk een beetje begon toe te nemen, snel bij om de kwaliteit van de componist te signaleren. Vestdijk schreef een reeks essays waarin hij de mens Mahler onderzocht, en de moeilijkheden die zijn werk hem bezorgden. Hij legt een rechtstreeks verband tussen de hartkwaal die Mahler op 51-jarige leeftijd fataal is geworden, en de miskenning en problemen die zijn muziek hem bezorgden. Uiteraard gaat Vestdijk grondig in op Mahlers symfonieën, waarin hij de structuur van de muziek grondig analyseert, bekijkt hoe symfonieën en delen van symfonieën zich tot elkaar verhouden, en zoekt waar de kracht van de muziek in schuilt. Maar die muzikale analyse is ‘slechts’ de basis van Vestdijks essays. Hij kijkt verder, naar het gevoel dat de muziek oproept, naar de achtergronden in Mahlers leven, naar de kracht of juist de tekortkoming van bepaalde muzikale beslissingen. En hij trekt vergelijkingen tussen Mahler en andere componisten: Wagner, Beethoven en anderen.
Enige kennis op het gebied van klassieke muziek is welkom. Vestdijks analyse is erg beschrijvend en hij maakt graag gebruik van vakterminologie. Zijn essays lijken op Mahlers muziek: het is een uitdaging om je de materie meester te maken, maar de beloning is des te groter.
Simon Vestdijk, Over Gustav Mahler, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 234 6294 1 (€ 19,90)
