In de nieuwste editie van De tien geboden staan schrijvers centraal. De afwisselende lijst bestaat uit gevestigde namen (Hella Haasse, P.F. Thomése, Jeroen Brouwers), overleden grootheden (Harry Mulisch, Jan Wolkers, Martin Bril) en nieuw talent (Franca Treur). Hoewel Visser zijn gesprekspartners vrij wil laten, valt toch op dat veel schrijvers in religieuze gedachtes vervallen. Het derde gebod leidt geregeld tot opmerkingen als: ‘Wat is er erg aan het woord godverdomme’. Bij andere geboden vragen schrijvers zich af: ‘Wat is er erg aan masturberen?’ Of: ‘Als er één idee is dat tot veel moorden heeft geleid, dan is het het christendom wel’ – aldus Tim Krabbé over het zesde gebod. Sommige schrijvers, zoals Krabbé, noemen het geloof ronduit ‘onzin’, maar vertellen hoe ze toch zelfcensuur toepassen als ze in (streng)gelovige plaatsen optreden. ‘Ik heb er geen enkele behoefte aan mensen te shockerenv,’ zegt Krabbé. Nelleke Noordervliet ziet niets in de zondag (de ‘dag des Heren’) maar heeft het juist over de maandag, een ‘archetypisch treurige dag’.
Het gebod ‘Eer uw vader en uw moeder’ nodigt veel schrijvers uit om op hun jeugdjaren terug te blikken. Het beeld van een nu beroemde schrijver als klein kind is aangenaam vervreemdend. Met hun boeken heeft het meestal niets te maken, maar Visser laat de mens achter de schrijver zien. Erwin Mortier vertelt over zijn vader, een “verbaal niet bijzonder getalenteerde man”, die zijn vurige wens in vervulling zag gaan toen Erwin aan de universiteit slaagde. Voor Jeroen Brouwers is dit gebod overigens wel literair geworden: hij vertelt een confronterend verhaal over zijn jeugd in de kostschool en zijn volkomen liefdeloze relatie met zijn ouders, de kiem van veel van zijn romans. En even pijnlijk is Martin Brils relaas over zijn mislukte leven als echtegenoot en vader. Hij kon hun niet het geluk geven dat hij had gewild, en vond dit een onverteerbare nederlaag.
Een bijzondere plek is ingenomen door Hans Keilson. Intussen 102 jaar oud en alsnog geprezen als een groot literair genie. Dit is het enige interview waarin Arjan Visser als vragensteller naar voren komt, en waaruit de stiltes en de overpeinzingen van zo’n urenlang gesprek duidelijk blijken. En anders wel de gevatte humor van de hoogbejaarde schrijver, die met pretoogjes vraagt: ‘Is dit een gesprek zoals u het zich had voorgesteld?’
Arjan Visser, De tien geboden – gesprekken met schrijvers, Uitgeverij Paradigma, ISBN 978 90 499 6053 7 (€ 14,95)
