Mijn moeder zegt is het debuut uit 2012 van de Deense Stine Pilgaard (1984), waarmee ze de Bodil en Jørgen Munch-Christensen debutantenprijs won. Uitgeverij Oevers bracht eerder Meter per seconde uit, haar meest recente en veelgeprezen werk dat in Denemarken in 2020 verscheen.
Door Marjon Nooij
Pilgaard voert in het tragikomische Mijn moeder zegt een naamloze ik-verteller op. In korte hoofdstukken maken we kennis met een jonge vrouw die net een op de klippen gelopen lesbische relatie achter de rug heeft. Haar verdriet is diepgeworteld en maakt haar lusteloos en inactief. Om tot de broodnodige rust te komen, en omdat ze even geen woonruimte heeft, is ze met haar gebroken hart tijdelijk ingetrokken in de pastorie van haar vader en zijn vrouw. Hij is dominee, idolaat van Pink Floyd en een gemoedelijk man. Zijn manier om zijn dochter te steunen is van praktische aard en hij biedt haar verschillende activiteiten aan om haar zinnen te verzetten.
Haar opportunistische en hautaine moeder weet op een geraffineerde manier de meeste dingen ongegeneerd naar haar hand te zetten. Voor haar is het alleen maar van belang dat haar dochter naar haar vakantiehuisje komt om haar zestigste verjaardag op te luisteren. Ze heeft de neiging om het verdriet van haar dochter te bagatelliseren. ‘Mijn moeder zegt dat verlamde mensen best een goed leven kunnen hebben en dat mongooltjes lief zijn.’ Met name de dingen die haar moeder zegt, komen niet al te invoelend over. Dit resulteert in bijtende moeder-dochterdialogen en kluchtige scènes.
Ze zoekt ook steun bij Mulle, haar vriendin en spindoctor. Die ‘studeert politicologie en brengt dingen graag onder in systemen en diagrammen’ en bestookt de ik-verteller met goedbedoelde raad. Door inzicht te geven in lichaamsprocessen probeert haar huisarts haar duidelijk te maken hoe een individu omgaat met stress, verliefdheid, verdriet en afscheid. Hij pakt het met zijn vakjargon nogal zakelijk aan, maar echt oog voor haar emotionele situatie lijkt hij niet te hebben. ‘Mijn dokter zegt dat de bewuste overdracht van herinneringen van het kortetermijn- naar het langetermijngeheugen plaatsvindt in het gebied van de hersenen dat hippocampus wordt genoemd. Dat is Latijn voor zeepaardje, omdat dat deel van de hersenen de vorm van een zeepaardje heeft.’
Vanuit dit idee wordt de tekst afgewisseld met hilarische gedachtestromen; intermezzo’s genaamd ‘Monologen van een zeepaardje’. Daarbij haakt ze steeds in op haar herinneringen. Vol kwetsbare zelfreflectie doet ze haar gedachten uit de doeken. Ze staat zichzelf toe in de contramine te gaan en is niet gespeend van zelfmedelijden. Door gebruik te maken van vileine, sarcastische toetsen en gepeperd taalgebruik geeft Pilgaard haar hoofdpersonage veel dynamiek.
Ondanks dat de anderen haar weer op de rit willen krijgen, kan ze niet altijd rekenen op begrip. Er wordt langs elkaar heen gepraat doordat die anderen voornamelijk met hun eigen dingen bezig zijn. Stuk voor stuk geven ze haar welgemeende adviezen, maar benaderen ze het liefdesverdriet op verschillende manieren. Dat er iets hapert in de communicatie is duidelijk; het levert de nodige strubbelingen op. Over haar eenzaamheid praten is niet iets wat haar gemakkelijk afgaat, maar met name in haar zeepaardjesmonologen neemt ze geen blad voor de mond. Langzaam maar zeker kruipt ze uit haar schulp, daalt haar verdriet in en wordt ze gezeglijker. En wat haar moeder zegt, wordt minder belangrijk.
‘Het is jullie schuld dat ik schreeuw en me achterwaarts door de wereld beweeg. Dat ik geluid produceer in alles wat ik doe, dat ik struikel en frontaal tegen mensen, dingen en fenomenen op bots. (…) Dat ik een spiegelbeeld van mijn gedachten ben, dat ik binnenstebuiten ben geboren, dat mijn ingewanden over de grond slepen als ik loop en bloedige sporen achterlaten op wegen, in huizen en op meubels en bedden. Dat is jullie schuld.’
Mijn moeder zegt is een tragikomisch verhaal, geschreven in een sprankelende taal en bovendien bijzonder geestig. Het laat zien hoe communicatie kan verlopen – zeker ook mislopen – en dat er onbegrip kan ontstaan wanneer niet alle neuzen dezelfde kant op staan. Desondanks straalt de liefde die de personages voor elkaar voelen van de pagina’s af.
Stine Pilgaard, Mijn moeder zegt, vertaling: Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders, Uitgeverij Oevers, 192 pagina’s (€ 21,00)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
