Hoe kun je als filosoof omgaan met geweld en onderdrukking van de ergste soort? Het is een vraag die Hannah Arendt, Simone de Beauvoir, Ayn Rand en Simone Weil in Het vuur van de vrijheid alle vier voor zichzelf beantwoorden.
Door Laura Molenaar
Arendt, De Beauvoir, Rand en Weil behoren nu tot de indrukwekkendste denkers van de twintigste eeuw. Hoewel ze verschillen, zijn er ook belangrijke overeenkomsten in werk en leven, laat Wolfram Eilenberger zien. Hij doet dat op een slimme manier: na een hoofdstuk over bijvoorbeeld De Beauvoir gaat hij over op een stuk over Rand, maar verklapt pas na een paar zinnen dat het over Rand gaat. Soms lijken de vrouwen wel telepathisch contact te hebben, hoewel ze onafhankelijk van elkaar werkten.
Het boek speelt in de jaren 1933-1943, waarin de politieke ontwikkelingen haast sneller gaan dan de vrouwen kunnen denken. We zien hoe ze intellectueel hun tijd proberen te duiden, en tegelijkertijd – vooral Arendt, die als Joodse vluchteling naar Amerika verhuist – het vege lijf proberen te redden.
Vrijheid
De rode draad in hun denken is het thema vrijheid. Ayn Rand maakte het communisme van de Sovjet-Unie mee, maar vertrok naar Amerika, het toonbeeld van kapitalisme. Voor haar is individuele vrijheid het hoogste goed, zoals ze die etaleert in haar beroemde roman The Fountainhead. Niet solidariteit met anderen moet in de samenleving centraal staan, vindt Rand, maar de autonome kracht van het scheppende individu (zoals bijvoorbeeld Rand die haar roman schrijft).
Simone Weil daarentegen verkeerde in communistische kringen. Hoewel al vroeg duidelijk was dat ze geniaal was, wilde ze geen leunstoelfilosoof worden. Ze werkte een tijd als arbeider in een fabriek, en ging daar van uitputting bijna aan onderdoor. Weil was naar de VS gevlucht, maar vertrekt bij het uitbreken van de oorlog terug naar Europa om, bijna in blinde doodsverachting, aan het front mee te vechten. Gelukkig wordt ze steeds tegengehouden; haar strijdperk wordt het papier.
Denken gevormd door politiek
Hannah Arendt en Simone de Beauvoir zijn misschien wel de bekendste filosofen van dit kwartet, maar interessant genoeg volgen we hen juist nog vóór ze hun grote werken schrijven (De tweede sekse in het geval van De Beauvoir, De banaliteit van het kwaad voor Arendt). We zien hun denken gevormd worden door de politieke omstandigheden in Europa en de VS.
Dat maakt dit boek juist zo interessant, hoewel het bij vlagen best lastig te volgen is. Het toont aan dat filosofie niet losstaat van de maatschappij, ja, er zelfs door tot stand komt. Als je geen geweer ter hand kunt nemen, dan tenminste een pen.
Wolfram Eilenberger, Het vuur van de vrijheid. De nieuwe wereld van Hannah Arendt, Simone de Beauvoir, Ayn Rand en Simone Weil, vertaling: W. Hansen, Uitgeverij De Bezige Bij, 384 pagina's (€ 36,99)
Deze recensie verscheen eerder in de BKFilosofie, editie april 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
