Er is maar weinig dat zo tot de verbeelding spreekt als de eerste luchtvaarders. Hoe spannend moet het zijn geweest om een vliegende pionier te zijn? Beroemde namen als Charles Lindbergh en Amelia Earhart komen direct in me op. En natuurlijk Anthony Fokker: Nederlands trots.
Door Carien Touwen
Het boek Vliegende Hollanders van Marc Dierikx vertelt het ware verhaal van Anthony Fokker en Albert Plesman. Fokker bouwde vliegtuigen en Plesman was de grote kracht achter het ontstaan van de KLM. Het verhaal van de heren wordt gelijktijdig verteld en laat zien hoe verschillend ze in het leven stonden en wat ze deden om hun vliegdromen te bereiken.
Fokker begon zijn carrière door zelf vliegtuigjes te bouwen, dankzij grote financiële bijdragen van zijn vader. Ook verdiende hij geld met stuntvliegen. Zijn ontwerpen waren lang niet allemaal goed en hij aarzelde geen moment om technologieën van andere bouwers te gebruiken. Alles om maar mee te komen in de race van het sneller, hoger en verder vliegen. Het is heel boeiend om te lezen hoe bar de omstandigheden van de eerste vliegers waren: ijskoud, oncomfortabel en gevaarlijk.
De uitbraak van WOI veranderde alles voor Fokker. Het Duitse leger bestelde alle vliegtuigen die Fokker maar kon bouwen in zijn fabriekje in Duitsland. Fokker stelde geen vragen en nam zelfs de Duitse nationaliteit aan. Hij bouwde het eerste jachtvliegtuig waarmee machinegeweren konden worden afgevuurd zonder de propeller te raken.
Albert Plesman begon zijn carrière op de militaire academie en kreeg al snel interesse in vliegen. Ook al haalde hij zijn vliegbrevet, hij was geen natuurtalent en legde zich al snel toe op het organiseren van een luchtvaarttentoonstelling. In 1919 was de Eerste Luchtvaarttentoonstelling (ELTA) een feit en wist Plesman zo’n 500.000 mensen op de been te krijgen. Het was de bedoeling om het grote publiek warm te maken voor de luchtvaart. Niet lang daarna werd de KLM opgericht. De plannen waren ambitieus, maar er waren maar weinig passagiers die het aandurfden.
Waar Plesman keihard bleef werken om Nederland niet achter te laten lopen in de wedloop van de luchtvaart, was Fokker vooral bezig zijn eigen zakken te vullen. Hij beschaamde het vertrouwen van Plesman meermaals en zorgde voor veel vertraging in de uitbreiding van de KLM-vloot. Vrienden zouden de heren nooit worden. De KLM bleef uitsluitend overeind dankzij de enorme financiële injecties van de overheid en de enige winstgevende vlucht die ze hadden: de postvlucht naar Nederlands-Indië.
Vliegende Hollanders leest als een trein, de hoofdstukken zijn vrij kort en prachtig geïllustreerd met zwart-wit foto’s uit die vervlogen tijden. Het geeft duidelijk inzicht in hoe de dingen zich hebben afgespeeld en deed me beseffen hoeveel offers er zijn gemaakt om de luchtvaart te krijgen waar die nu staat. Het werpt ook nieuw licht op de KLM, die eigenlijk alleen maar bestaat dankzij de Nederlandse staat. Een discussie die opnieuw actueel is…
Boekgegevens
Marc Dierikx, Vliegende Hollanders. Het ware van Anthony Fokker en Albert Plesman, Uitgeverij Boom, 200 pagina’s (€ 22,50)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie december 2020.
