Filosoof Daan Roovers volgt René ten Bos op als Denker des Vaderlands. De komende twee jaar maakt ze zich hard voor de verbetering van het publieke debat. ‘Maar ik ga niet al jullie problemen oplossen, hoor!’ aldus Roovers.
Door Nina Tesselaar
In 2011 was ze (mede)bedenker van de eretitel Denker des Vaderlands, acht jaar later is ze het zelf. Roovers is al haar hele leven bezig met filosofie toegankelijk maken voor een groter publiek. Ze begon ooit als stagiair bij het toen nog piepjonge Filosofie Magazineen werd later hoofdredacteur van het blad. Inmiddels is ze docent publieksfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Niet voor niets zijn haar sleutelwoorden de komende twee jaar ‘publiek denken’. We spreken elkaar op haar kantoor in Amsterdam, op een ongewoon warme dag in februari.
‘Publiek denken’, wat moet ik me daarbij voorstellen?
‘Het heeft te maken met spreken en oordelen over de publieke zaak. En dat hardop, en in interactie met anderen. Dat kan gaan over grote zaken, zoals de verkiezingen, maar ook over de inrichting van het voetbalveldje in je wijk. De afgelopen vijfentwintig jaar zie je dat het publieke debat sterk is veranderd. Dit komt onder andere doordat we steeds meer worden aangesproken als consumenten in plaats van als burgers. Economie was altijd al heel bepalend voor hoe we samenleven, maar dat ging om het verkopen van producten en diensten. Nu zien we dat alles in een consumentistisch vocabulair wordt uitgedrukt. De media zien ons als nieuwsconsumenten, zelfs de overheid ziet haar burgers steeds meer als potentiële kiezers die hun individuele belangen najagen. Dat komt niet ten goede aan de publieke sfeer, die volgens filosoof Hannah Arendt draait om belangeloos handelen en het uitwisselen van meningen. Een andere oorzaak is de digitale revolutie. Mensen krijgen door algoritmes allemaal een eigen, hoogst-individuele nieuwsfeed te zien – The Daily Me– en komen ongemerkt weinig in aanraking met mensen die anders denken.’
Wat ga jij daaraan doen als Denker des Vaderlands?
‘De komende twee jaar wil ik de morele en politieke opinievorming verbeteren. Ik ga mensen aansporen om hun meningen te expliciteren en funderen. Ik wil vooral stimuleren om zélf na te denken. We zijn gemakzuchtig. We hebben het alleen nog over meningsuiting, terwijl juist meningsvórming cruciaal is voor het functioneren van een democratische samenleving. Ik ga dus als Denker des Vaderlands niet namensmensen denken, dat moeten ze zelf doen. Denken kun je niet uitbesteden, ook niet aan mij.’
Binnenkort komt er een boek uit over jouw filosofie, Wij zijn de politiek, dat je samen met Marc van Dijk maakte. Waar is het hoofdstuk over vrouwen?
‘Vrouwenemancipatie is een belangrijk onderwerp voor mij. Ik ben afgestudeerd in de filosofie zonder ooit een vrouwelijke filosoof te hebben gezien. Dat hoofdstuk zou er komen, maar uiteindelijk hebben we het door het hele boek verwerkt. Als Denker des Vaderlands zal ik veel spreken over de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen en de verschillen in representatie. Gelukkig boeken we ook vooruitgang. Ik vroeg laatst aan mijn jongste zoon Daniël of filosofie studeren niet iets voor hem was. Hij zei: “Nee, dat lijkt me niks. Filosofie is echt iets voor meisjes!” Dat zie ik als een kleine stap vooruit.’
René ten Bos noemde zichzelf een pessimist, omdat pessimisten de wereld realistischer inschatten. Ben jij een optimist of een pessimist?
‘Ik ben het niet eens met de definitie die René ten Bos geeft. René Gude, ook een voormalig Denker des Vaderlands en mijn beste vriend, zei: “Je moet altijd streven naar een optimum, en alleen een optimist streeft nog ergens naar.” Daar ben ik het mee eens. Ik vind dat pessimisten hun verantwoordelijkheid ontlopen. Ze zeggen: de wereld gaat naar de donder, maar het ligt niet aan mij.
‘Ik denk dat je als volwassene juist de verantwoordelijkheid op je moet nemen om optimistisch te zijn over hoe we de wereld opnieuw vorm kunnen geven. Dat is volgens Arendt ook het belangrijkste kenmerk van de mens: we kunnen altijd opnieuw beginnen. De wereld van morgen kán anders zijn dan die van vandaag. Die mogelijkheid alleen al zorgt ervoor dat we ons ervoor moeten inspannen.’
Ik hoor een hoop grote verantwoordelijkheden. Niet alleen als mens, maar ook als burger.
Roovers lacht. ‘Ja! Al zijn het natuurlijk niet alleen mijn verantwoordelijkheden. Ik kan het niet allemaal voor jullie oplossen. Maar ik hoop het land net ietsje filosofischer achter te laten dan ik het heb aangetroffen.’
Boekgegevens
Marc van Dijk, Wij zijn de politiek. Het denken van Daan Rovers, Uitgeverij Ambo|Anthos (€ 12,99)
Dit interview verscheen eerder in de BKFilosofie, editie 1 april 2019.
