Unu, due, tres. Drie delen telt de roman Verdwenen grenzen, drie jaar werkte Stefan Popa er aan. De tijd laat zijn vakmanschap met elk deel groeien, want wat begint als een verhaal dat moeizaam op gang komt, ontpopt zich gaandeweg tot een grootse roman.
In het eerste deel schetst Popa, die overigens zelf half Roemeens is, op levendige wijze hoe het er in het communistische Roemenië van de jaren ‘80 aan toeging. Dictator Nicolae Ceausescu laat zich dagelijks bejubelen op radio en tv, maar doet er in werkelijkheid alles aan om het volk te onderdrukken. Er is een groot tekort aan eten, iedereen is straatarm en Ceausescu heeft overal spionnen die de vrijheid van meningsuiting de kop indrukken. Veel mensen dromen dan ook van vluchten naar het vrije Westen. Zo ook de jonge Remus, die verplicht werkt als schoenmaker, maar eigenlijk hoopt een groot dichter te worden. Zijn vluchtplannen komen in een stroomversnelling wanneer hij de mooie Florica ontmoet en op slag verliefd wordt. Florica maakt deel uit van een omvangrijke Rrom-familie en staat op het punt uitgehuwelijkt te worden aan een van haar neven. Ze voelt zich echter niet op haar plek in de Rromacultuur en besluit er samen met Remus vandoor te gaan.
Hoewel het interessant is om te lezen over een land en cultuur waar de meeste Nederlanders ongetwijfeld niet veel vanaf weten, leidt Popa’s taalgebruik je meer dan eens af van het verhaal. Hij gebruikt beeldspraak die vreemd aandoet (‘Voetstappen doemden in de verte op’) of die wel erg simpel is (‘Zijn hart ging tekeer. En niet alleen zijn hart’). Het lijkt erop alsof de auteur nog op zoek is naar de juiste woorden en naar een eigen stijl. Gelukkig lijkt hij naarmate het verhaal vordert steeds meer zijn weg te vinden met woorden, want zijn taal wordt soepeler en zijn zeggingskracht groter. In het tweede deel van de roman beschrijft hij hoe Remus en Florica zich in Florence hebben gevestigd, waar ze op het eerste gezicht een gelukkig leven lijken te leiden. Maar schijn bedriegt, blijkt algauw. Popa weet op indringende wijze hun twijfels en verlangens weer te geven. Want wat gebeurt er met je identiteit als je integreert in een nieuw land, waar iedereen neerkijkt op je moederland? Remus mist Roemenië, maar Florica probeert koste wat kost Italiaanse te worden. Zelfs na de val van het oude regime van Ceausescu wil ze niet meer terug naar haar geboorteland. Popa laat doorschemeren dat dat misschien maar beter is ook, wanneer hij zich afvraagt of het oppervlakkige kapitalisme nu zoveel beter is dan het communisme.
Als het tweede deel op schokkende wijze ten einde is gekomen, lijkt het derde deel geen antwoord meer te kunnen bieden op de vragen die de steeds hardere werkelijkheid oproept. Popa laat zien dat racisme en onderdrukking aan de orde van de dag zijn, altijd en overal. Hoewel zijn verhaal zich slechts in een klein deel van de wereld afspeelt, heeft het betrekking op al haar inwoners. Popa is erin geslaagd de realiteit van het menselijk handelen op zeer confronterende wijze vast te leggen. Soms gelukkig ook in positief opzicht, zoals in het geval van Florica’s grootvader: ‘Wat zou de wereld mooi zijn als iedereen een iets, een mix, was. Een groot vuilnisbakkenras in een wereld zonder grenzen.’
Boekgegevens
Stefan Popa, Verdwenen grenzen, Uitgeverij Link, ISBN 978 94 623 2113 7 (€ 19,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2014.
