Als Josta op een ochtend wakker wordt, merkt ze tot haar verbazing dat ze niet één, maar tien nachten heeft geslapen. Haar ontzetting wordt nog groter als ze op haar buik een vers litteken ontdekt dat er voor het slapengaan nog niet zat. Een scan in het ziekenhuis geeft uitsluitsel: Josta’s nier is verwijderd.
De recherche start een onderzoek naar deze bizarre orgaanroof en stuit zo op een nog urgentere zaak: Josta’s duistere DDR-verleden. In 1989 zat ze negen maanden vast in de Stasi-gevangenis Hohenschönhausen in Oost-Berlijn, en volgens de archieven is ze op de nacht dat de Muur viel overleden. Josta besluit af te reizen naar Berlijn om uit te zoeken wie haar destijds dood heeft laten verklaren. Wat niemand weet is dat Josta deel uitmaakte van een zeer geheime groep kunstvervalsers, die in opdracht van de DDR vervalste schilderijen op de markt bracht om zo voor geld in het Oost-Duitse laatje te zorgen. Iemand is bang dat dat geheim na al die jaren uit zal komen, maar wie? En is dat dezelfde persoon die haar nier heeft gestolen?
Ondanks dit volle plot is Het dossier verrassend helder. Auteur Anya Niewierra heeft de touwtjes strak in handen en verweeft alle verhaallijnen tot een ingenieus geheel. Ze heeft duidelijk veel onderzoek gedaan om een geloofwaardig verhaal neer te kunnen zetten, en dat maakt haar boek des te aangrijpender. Josta’s beschrijvingen van haar leven in de DDR zijn angstaanjagend en doen denken aan films als Das Leben der Anderen: dezelfde afluisterpraktijken, dezelfde paranoia, hetzelfde ongelofelijke verraad. Ook de beschrijvingen van de martelmethodes in Hohenschönhausen maken veel indruk.
Als het op taalgebruik aankomt laat Niewierra soms wel wat steken vallen. Zo omschrijft Josta haar buurvrouw Eva als ‘een mens bij wie ik me durfde te openen’. Daarnaast wordt ‘helikopter’ consequent verkeerd gespeld en keert het wat ouderwetse woord ‘immers’ onnodig vaak terug. Het lukt Niewierra bovendien niet altijd om Josta’s gedachten in de juiste woorden te vatten, wat ervoor zorgt dat ze soms niet overtuigt.
En toch: het verhaal zit zo goed in elkaar dat je wel móét doorlezen. Daarnaast stelt de auteur een heel interessante kwestie aan de kaak, namelijk dat je daden altijd worden bekeken volgens de op dat moment heersende moraal. Waren spionage en marteling in de DDR aan de orde van de dag, met de hedendaagse Westerse bril op worden ze als verwerpelijk beschouwd. Maar kun je de misstanden uit die tijd wel langs de hedendaagse morele meetlat leggen, of moet je ze in hun historische context zien? Tel deze diepere laag op bij de originele setting en het goed gedocumenteerde en geconstrueerde plot, en je weet: Anya Niewierra is een van de interessantste Nederlandse thrillerschrijvers van het moment.
Boekgegevens
Anya Niewierra, Het dossier, Uitgeverij B for Books, 395 pagina’s (€ 19,95)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2017
