In een Eindhovens partycentrum staat een flinke groep figuranten in een gangetje te wachten op het actieteken van de regisseur. Straks zullen ze al keuvelend de receptieruimte binnen lopen en aan tafel gaan zitten, om vervolgens getrakteerd te worden op een merkwaardige, harde speech van actrice Hannah Hoekstra. Zij speelt de hoofdrol in De helleveeg.
Vandaag zijn we te gast op de set van deze verfilming van het boek van A.F.Th. van der Heijden. Het verhaal gaat over een jongen (Benja Bruijning) en zijn venijnige, aan smetvrees lijdende tante Tiny (Hoekstra), ook wel Tientje Poets genoemd. Met haar eeuwige schortje en stofdoek doet zij er alles aan om het leven van haar familie zuur te maken.
De film wordt geregisseerd door André van Duren. In zijn zachte Brabantse accent geeft hij commentaar op de scène die zich voor zijn ogen ontvouwt, en die keer op keer opnieuw opgenomen wordt. Soms omdat een van de acteurs een regeltje van zijn tekst vergeet; de andere keer omdat Van Duren iets toch op een andere manier geacteerd wil zien. En dan wordt die ene scène ook nog eens vanuit verschillende hoeken opgenomen. Meer dan twee uur zijn we bij de opnames aanwezig – en zelfs als we weggaan, is de scène nog niet af. Maar wat we zien, is verschrikkelijk goed. Verschrikkelijk herkenbaar ook, voor wie het boek heeft gelezen.
De helleveeg – onderdeel van Van der Heijdens bejubelde romancyclus De tandeloze tijd – wordt verteld vanuit het perspectief van Albert Egberts. Hij beschrijft zijn ervaringen met tante Tiny tijdens zijn kindertijd, zijn studentenjaren en zijn volwassen leven. Hoekstra, Bruijning en een aantal andere acteurs spelen hun personages dan ook in verschillende fases van hun leven. Zo ziet Hoekstra, die eigenlijk 27 is, er vandaag uit alsof ze de zestig al gepasseerd is. Ook de 31-jarige Bruijning is nagenoeg onherkenbaar. Dankzij een knap staaltje grime ziet hij eruit als een man van vijftig. Het is een fascinerende gewaarwording, vertelt de acteur tijdens de lunch. ‘Het is raar: je herkent je eigen gezicht niet meer. Maar zolang ik in de spiegel blijf kijken, is het eigenlijk heel prettig. Dan zie ik wat ik moet spelen.’
Op de set loopt ook producer Matthijs van Heijningen rond. Hij begroet alle cast- en crewleden hartelijk, maar houdt zich voornamelijk op de achtergrond. ‘Mijn werk vindt zich vooral voor het filmen plaats,’ legt hij uit. ‘Ik hou me bezig met het scenario, de casting, en de locaties. Daarna moet de regisseur regisseren.’ Terwijl Van Duren zich stort op die regisseertaak, vertelt Van der Heijden hoe het idee ontstond om De Helleveeg te verfilmen. ‘André [van Duren] kwam ermee aanzetten, en ik was direct om. Ik moest zo om dit boek lachen. En een beetje om die Brabanders. Die manier van doen, die sfeer… Het is een tragikomedie. Voor mij is het een soort Rooms-Katholieke tegenhanger van het gereformeerde Een vlucht regenwulpen.’
Hoekstra is ondertussen alweer naar de set gehaald. Om haar heen zwerven kap- en grimemensen, die haar met borstels, kwasten en aanverwant gereedschap nog even in model kneden. Een witte badjas verhult een parmantig mantelpak – het kostuum dat ze vandaag draagt. Vlak voordat ze weer aan de bak moet, kijkt ze via een monitor wat opnames terug. Naast haar staat Robert de Hoog, die in de film haar man Koos peelt. Ook hij is omgetoverd tot oude man. De Hoog complimenteert haar met de take, maar even later blijkt Hoekstra minder enthousiast te zijn. ‘Die make-up vind prachtig,’ zegt ze. ‘Maar als ik naar mezelf kijk zie ik altijd de dingen die ik verschrikkelijk vind. Al weet ik wel dat het zo niet werkt, en dat ik de laatste ben die wat over mijn eigen spel kan zeggen.’ Ze is even stil, en herhaalt dan vrolijk: ‘Maar de make-up ziet er prachtig uit!’
Het is indrukwekkend: een paar minuten voordat de camera’s weer gaan draaien, neemt Hoekstra ruim de tijd om met ons over de film te praten. Naarmate de seconden wegtikken, begint ze wel sneller te praten. Op de vraag of ze het boek van tevoren heeft gelezen, reageert ze verdomd enthousiast. ‘Zeker te weten heb ik het gelezen! Toen wist ik al wel dat ik deze rol zou spelen. Dan lees je een boek wel op een andere manier. Ik probeerde geen oordeel te vellen over Tiny, wat ik misschien als lezer normaal wel zou hebben gedaan.’
Dan wordt Hoekstra weer naar de set gehaald voor een nieuwe take. De camera’s draaien, de lichten gaan aan en de actie begint. Tientje Poets steekt haar speech weer af, en lijkt zo van de pagina’s vanVan der Heijden te zijn afgestapt. Helaas duurt het nog wel even voordat ze de bioscoopschermen bereikt: de film zal in maart 2016 te zien zijn. Nog tijd zat om eerst het tragikomische meesterwerk van Van der Heijden te lezen, dus.
Boekgegevens
A.F.Th. van der Heijden, De helleveeg, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 234 8381 6 (€ 22,50)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie augustus 2015
