Menig literatuurliefhebber heeft het magnum opus van Hugo Claus in de boekenkast staan: Het verdriet van België. Maar wordt het Vlaamse boek daadwerkelijk gelezen en begrepen door Nederlanders? Elf Utrechtse studenten speelden in op deze vraag en maakten een website waarop ze Claus’ meesterwerk uitleggen.
Op de faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht ontmoet ik prof. dr. Geert Buelens en masterstudenten Literatuur en cultuurkritiek Vera Martens en Sander Heithuis. Acht weken lang hebben zij zich tijdens het college Meesterwerk intensief bezig gehouden met Hugo Claus’ Het verdriet van België. Het resultaat is een verhelderende website over de bijzonder gecompliceerde roman.
Het verdriet van België verscheen voor het eerst in 1983 en omspant de periode 1939-1947. Het Vlaamse leven in deze crisisperiode van oorlog, collaboratie en overleven staat centraal. Louis Seynaeve is elf jaar en leerling op een nonneninternaat. Terwijl hij opgroeit in een verbazingwekkende familie wordt hij geconfronteerd met verwarring, hunkering en bedrog.
‘Het verdriet van België vergt kennis van België en de bijbehorende cultuur,’ legt Buelens uit. ‘Het werk is specifiek geworteld in een bepaald moment in de geschiedenis van dit buitengewoon complexe land. In dat opzicht heeft het boek zeker baat bij een verklarende website voor Nederlandse lezers.’
‘Die kennis over België is erg relevant,’ vervolgt hij. ‘Maar ik denk dat het grootste probleem van het boek is dat je het als roman moet leren lezen. Niet alleen omdat het in bijzondere taal is geschreven, maar ook omdat de vertelwijze niet alledaags is. Er gebeurt eigenlijk niets in Het verdriet van België, maar toch gebeurt er buitengewoon veel tegelijkertijd. Het zit op een andere manier verstopt in de tekst en dat moet je leren zien. Als je dat door hebt dan zit je helemaal vast in het verhaal. Dat is een van de meest bijzondere literaire ervaringen die je kunt hebben. Maar het staat wel heel ver af van de gemiddelde leeswijze van de meeste lezers.’
De website die de studenten hebben gemaakt bevat onder andere een samenvatting van het boek, een biografie van Hugo Claus, informatie over de historische context en een woordenlijst die Vlaamse woorden verklaart. Ook kun je er terecht voor maar liefst elf verdiepende artikelen over de roman. ‘Door middel van de website hebben wij geprobeerd het werk uit te leggen aan mensen die bij nul beginnen,’ vertelt Sander. ‘Je zet jezelf echt aan tot nadenken,’ vult Vera aan. ‘Want wat is nou echt belangrijke informatie voor een Nederlander om dit boek te begrijpen? Zo kwamen we op het idee om verdiepende artikelen te schrijven, die ingaan op de meest interessante thema’s en motieven van het boek.’ Sander: ‘De artikelen zijn geboren uit ieders persoonlijke interesse. Zo worden er historische onderwerpen behandeld en taalspecifieke onderwerpen. Daarnaast zijn er ook analyses van de hoofdpersoon Louis te vinden.’
De website draait niet alleen om verdieping, vertelt Sander. ‘Een aantal dingen vonden we echt leuk om te doen. Toen we bijvoorbeeld ontdekten hoe ingewikkeld de familiegeschiedenis van Louis is, ontstond het idee om een stamboom te maken. Iemand is ook naar Kortrijk geweest en heeft daar foto’s gemaakt van locaties die in Het verdriet van België voorkomen. Dit is natuurlijk niet essentieel om het boek te begrijpen, maar het is wel erg leuk voor op de website.’
Zijn er nog meer boeken die zich zouden lenen voor zo’n verdiepende website? Professor Buelens denkt van wel. ‘Zelf ben ik geïnteresseerd in de wisselwerking tussen concrete dingen in de samenleving en de geschiedenis van een cultuur. Het is interessant om te zien hoe die terugkomen in de literatuur. Bijvoorbeeld in een recente bestseller, Oorlog en terpentijn, van Stefan Hertmans. Het verdriet van België gaat over de Tweede Wereldoorlog, Oorlog en terpentijn over de Eerste Wereldoorlog. Op beide boeken kun je vergelijkbare aspecten betrekken. In dat opzicht kun je over heel veel boeken een soortgelijk project bedenken.’
Voor de masterstudenten was het in ieder geval bijzonder om acht weken lang met een boek én een hoofdpersoon bezig te zijn. ‘Toen ik het uitgelezen had vond ik het moeilijk om afscheid te nemen van Louis,’ vertelt Sander. ‘Op een gegeven moment is hij een soort vriend van mij geworden.’
Nieuwsgierig geworden naar Het verdriet van België? Bekijk dan de website: www.hetverdrietvanbelgie.sites.uu.nl En vergeet niet het boek daadwerkelijk uit de kast te halen…
Boekgegevens
Hugo Claus, Het verdriet van België, Uitgeverij De Bezige Bij, 776 pagina’s, ISBN 978 90 234 7906 2 (€19,90)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2016.
