Ze liet me haar fotoalbums zien. Dikke albums, van het type dat vroeger in grote getale in de Hema werd verkocht. Stevige farden, breder en hoger dan een A-4 formaat. Met een zwarte buitenkant, en met bladzijden van dik wit papier binnenin.
Haar familiekroniek in beelden. Met een jonge vader en moeder. De geboorte van de twee kinderen. Ongeveer achttien jaar geleden. Het gezinsleven. Oma’s en opa’s. Verjaardagen. Vakantieplaatjes. Portretten in close-up. Je kunt de groei, geestelijk en lichamelijk, van de gezinsleden aflezen op hun gezichten, er zit een warme lijn in het hele verhaal.
En dan stoppen de plaatjes. Dat is als de kinderen een jaar of veertien zijn. ‘Sindsdien maken we alleen nog digitale foto’s. We drukken ze niet meer af, natuurlijk. Maar ik kan ze je op de iPad laten zien. In zoverre ze nog zijn samengebundeld. Alles staat nu een beetje overal.’
In vele gezinnen, en in vele familieof andere kronieken heeft het digitale tijdperk de orde en chronologie der dingen veranderd. De tijd dat familie en vrienden samen op de bank in een fotoalbum bladeren en herinneringen ophalen, lijkt voorbij. Ja, je kunt ook in een tablet bladeren. Maar het is anders. Het doet ook iets anders met het hoofd, en met het hart. Wat een papieren fotoalbum met boeken te maken heeft?
Er zijn geen manuscripten meer. De hedendaagse schrijver schrijft niet meer met de hand: manus + scriptum.
Zeker. Ook de dansende vingers op het klavier kunnen als schrijvende handen worden geïnterpreteerd. Maar er is geen inkt, en er is geen rechtstreeks contact met papier, geen krassen van een pen, geen doorhaling, … Het temperament van de schrijver kun je niet langer aflezen uit de tekst die hij indient en achterlaat. Hooguit bewaart hij, in zijn computer, meerdere versies van een verhaal. Maar het gezwoeg en de wanhoop die tussen die versies ligt, valt nergens nog te voelen.
Ik vind dat een verarming. Ik ben ook bang dat het wegvallen van het tastbare zweet van een auteur de eerbied voor het geschreven woord – en de moeilijkheidsgraad ervan – aantast. Maar ik moet mea culpa slaan. Want ik print geen foto’s meer af. En ik schrijf al mijn teksten, journalistiek en literair, rechtstreeks op de computer en print ze maar af en toe uit. Toch denk ik dat het zinvol is als een overheidsorgaan archieven aanlegt van digitale versies van eenzelfde verhaal. Het is altijd goed om te bladeren in de tijd, en vast te stellen van hoe ver je gekomen bent.
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2013.
