‘Matthijs Vermeulen en Alphons Diepenbrock, beiden componist, hebben echt geleefd en waren echt bevriend. Ik las brieven, essays en documenten, die deuren naar hun levens openden.’ Het resultaat is de roman Het grote zwijgen, over vriendschap, liefde, idealen en pragmatisme, in een roerige overgangstijd. ‘Aanvankelijk hebben de personages hoge opvattingen over de kunst en de vriendschap. De Eerste Wereldoorlog slaat hen alles uit handen en stelt hen voor keuzes die hun vriendschap fataal wordt.’
Gaat Het grote zwijgen over klassieke muziek?
‘De roman gaat vooral over liefde en vriendschap. Matthijs Vermeulen is het veelbelovende talent, Alphons Diepenbrock de gearriveerde componist met vrienden zoals dirigent Willem Mengelberg en componist Gustav Mahler. Vermeulen wil vriendschap omdat hij er beter van kan worden. Voor Diepenbrock is het vleiend om een bewonderaar te hebben.’
Is dat niet cynisch?
‘Nee, dat vind ik niet. Mensen hebben vriendschappen omdat ze er zelf wat aan hebben, dat is de realiteit. De vriendschap tussen Diepenbrock en Mahler was ongeveer hetzelfde. De belangrijkste tragiek in Het grote zwijgen schuilt echter in de liefde. Diepenbrock en zijn vrouw Elisabeth hebben een slecht huwelijk, hij heeft een affaire en zij neemt wraak door de jonge bewonderaar van haar echtgenoot in huis te halen en te verleiden.’
En geen van beiden heeft door wat hun overkomt?
‘Diepenbrock heeft utopische idealen, Vermeulen is jong, adorerend en naïef. Bovendien zag hij Diepenbrock en hemzelf als “zielsverwanten”. Als je met dat uitgangspunt een vriendschap opbouwt, en er gebeuren dingen die je niet verwacht, corrumpeert dat de verhoudingen. Vermeulen en Diepenbrock doen daardoor een belangrijk inzicht op.’
En dat is?
‘Je kunt een ander nooit echt kennen, zelfs als je jaren getrouwd bent of een hechte vriendschap hebt. Ieder heeft zijn eigen belangen en agenda. In mijn boek kennen ze die ze alle drie niet van elkaar, wat hun verhouding van binnenuit opblaast.’
Dat Elisabeth Vermeulen verleidt is wel het heel letterlijk ombrengen van idealisme.
‘En niet alleen in díé gebeurtenis. Vermeulen gaat in 1914 als journalist naar Luik en is getuige van de oorlog. Het “hier en nu” overspoelt hem zo dat hij al zijn idealen ziet sneuvelen. Hij beseft dat al zijn ideeën over liefde en schoonheid een illusie zijn. Hij valt ook van zijn geloof. Er is geen god. Er is alleen een groot zwijgen.’
Het grote zwijgen laat een Nederland zien dat wij nauwelijks meer kennen. Hoe zag dat Nederland eruit?
‘Het was de wereld van het fin de siècle, de chique jugendstilvilla’s rond het Vondelpark en van de gebouwen van de Amsterdamse school. Auto’s reden er nog nauwelijks, Elektriciteit was alleen voor de rijken. Nieuws was uitsluitend uit de krant te vernemen. Kortom: het ‘moderne’ leven moest nog beginnen, maar de ‘oude wereld’ stond op instorten. Op dat keerpunt moeten mijn personages zich staande houden, wat ze niet zonder kleerscheuren lukt.’
Erik Menkveld, Het grote zwijgen, Uitgeverij Van Oorschot, ISBN 978 90 282 4158 9 (€ 20,00)
