Vincent Icke is sterrenkundige, beeldhouwer, columnschrijver – en bewonderaar van Christiaan Huygens. Boekenkasten vol delen over geniale natuurkundigen en sterrenkundige onderwerpen verbergen de muren van zijn Leidse werkvertrek. Zelf schreef Icke Christiaan Huygens in de onvoltooid verleden toekomende tijd. Nu verschijnt De ruimte van Christiaan Huygens.
De ruimte van Christiaan Huygens is uw tweede Huygens-boek. Wat maakt hem bijzonder?
‘De schat aan wetenschappelijke vooruitgang is zijn belangrijke verdienste. Huygens staat bekend om het slingeruurwerk, maar heeft vooral in de mechanica echt zijn sporen verdiend. Daarnaast zijn Huygens’ literaire vertelwijze en morele boodschap bijzonder. Vooral in zijn boek Cosmotheoros komt de combinatie tussen al zijn kwaliteiten tot uitdrukking. Hij reist naar de maan, en daarna naar Saturnus. Het boek is snoeiharde wetenschap, en beschrijft onder meer het landschap van die planeten, maar de reis heeft ook een ander doel: hij kijkt naar de aarde, en vertelt een wijze boodschap.’
Hoe luidt die boodschap?
‘Huygens is ongemeen fel tegen oorlogszuchtige mensen, die volgens hem niets dan ellende hebben aangericht. In 1698, toen de Cosmotheoros postuum verscheen, lagen de Tachtigjarige en Dertigjarige Oorlog nog vers in het geheugen, maar de Vrede van Münster in 1648 had nauwelijks effect: in 1672 was het weer raak. Vanaf de maan, en zeker vanaf Saturnus, ziet de aarde er heel klein uit. Wat zouden mensen elkaar doden om een paar vierkante meter?’
Huygens wilde vrede – zoals waarschijnlijk iedereen zou willen?
‘De boodschap is natuurlijk universeel, maar Huygens vertelt zijn verhaal heel origineel, door het als een ruimtereis vorm te geven. Het geeft hem de ruimte om zijn nieuwe wetenschappelijke observaties mede te delen. Astronomisch zijn Huygens’ bevindingen top-of-the-line, met nagelnieuwe ontdekkingen en ontwikkelingen. In zijn tijd is de Cosmotheoros geweldig goed ontvangen, binnen enkele jaren is het vertaald naar het Engels, Frans en Russisch – het was zelfs het eerste Russischtalige wetenschappelijke boek!’
Christiaan Huygens is duidelijk een groot wetenschapper, maar in tegenstelling tot vakgenoten als Newton en Einstein is hij buiten de wetenschap vrijwel onbekend. Hoe kan dat?
‘Nederlanders hebben de neiging zichzelf minder goed, en minder belangrijk te vinden. “Doe maar normaal, dan doe je gek genoeg” – het beheerst ook Nederlandse wetenschappers. Daarnaast was Huygens een zeer gesloten persoon, verlegen en teruggetrokken. Hij publiceerde nauwelijks, en trad vrijwel niet in de openbaarheid. Daardoor is hij ook niet in het collectieve geheugen blijven hangen.’
Hij leefde en werkte in een overgangsperiode.
‘Voor Huygens’ tijd was de wetenschap meer filosofisch en theologisch ingesteld. In de tijd van Huygens waren er vele andere wetenschappers, waaronder Newton, Stevin, Galileï en Kepler. Die grote namen hebben de wetenschap een radicaal ander aanzien gegeven, zoals dat daarna nooit meer is gebeurd: de huidige manier van wetenschap bedrijven is toen geïntroduceerd.’
Wat was de basis van die omwenteling?
‘Wetenschappers zagen de onjuistheden in de theologische uitleg van de wereld in. De aarde is niet plat, de zon draait niet om de aarde, de aarde wordt niet gestut door een leger schildpadden. Let wel: ze waren allemaal gelovig, maar hun religie werd spiritueel. Ze koppelden hun religieuze visie los van het persoonlijk en wetenschappelijk verklaren van de wereld om hun heen.’
Was dat reden voor een wetenschapper om persoonlijk de aandacht naar zich toe te trekken?
‘Voor Huygens was dat geen kwestie. Hij was zich zeer bewust van zijn genialiteit en zijn vakkennis, maar pronkte niet met zijn veren. Zo intelligent en toch zo bescheiden – dat ontroert me. Hij was heel anders dan bijvoorbeeld Galileï, die een opgewonden standje was en graag zijn tegenstanders polemisch bestreed. Maar Galileï ontsnapte ternauwernood aan publiekelijke verbranding, terwijl Huygens met rust is gelaten.’
Wat is het belangrijkste doel van dit boek?
‘Ik wilde een ondergewaardeerd wetenschapper de eer geven die hem toekomt: zijn bijzondere bijdrage aan de wetenschap belichten, en zijn filosofische boodschap. In zijn Cosmotheoros wilde Huygens mensen waarschuwen voor alle oorlog en ellende die er was aangericht. Ik denk dat die boodschap anno nu nog steeds belangrijk is. Hopelijk komt Huygens’ boodschap nu opnieuw aan!’
Vincent Icke, De ruimte van Christiaan Huygens, Historische Uitgeverij, ISBN 978 90 655 4028 7 (€ 20,00)
