‘De held gaat over een joodse familie die al generaties lang door gewelddadige gebeurtenissen is getekend. Zoals de meeste joodse families in Europa, helaas. Wat doe je met het gevoel van onmacht als je iets verschrikkelijks meemaakt, en je je wraakgevoelens aan anderen moet uitbesteden? Hoe is dat? Hoe kanaliseer je in die omstandigheden de verschrikkelijke razernij die je voelt? Daar is geen manier voor. In Sara’s familie – haar vader heeft een concentratiekamp overleefd – hebben ze dat net iets te vaak meegemaakt. Ze kan het niet meer laten lopen.’
Moraliteit
De held, het nieuwe boek van Jessica Durlacher, is een roman vol geweld. Verbaal geweld van het hoofdpersonage Sara Silverstein. Oorlogsgeweld, dat leidde tot het kampsyndroom van Herman, haar vader. Sara’s zoon, die dient in het Amerikaanse leger… Een aanranding, een roofoverval en andere vormen van geweld worden gaandeweg het boek op de personages losgelaten. Het lijkt hun moraliteit aan te tasten. Of niet?
‘Schuiven mijn personages moraal opzij als ze wraak overwegen wanneer zij, en hun familie, uit pure haat zijn gewond, verkracht en aangevallen,’ stelt Durlacher. ‘Is wraak echt een vorm van amoraliteit? En de amoraliteit van nazi’s, van moordenaars, rovers en verkrachters dan? Moet die altijd ongestraft en ongewroken blijven? Het is andersom, denk ik: moraliteit kan in sommige omstandigheden een luxe zijn.’
Een luxe die Herman Silverstein, Sara’s vader, in het concentratiekamp in elk geval niet had. Het scheelde weinig of hij werd een muzelman. ‘Een muzelman was de term voor iemand die zo zwaar uitgehongerd en uitgeput was, dat hij of zij niets meer kon voelen. Amoraliteit is daarbij in het geheel niet aan de orde. Amoraliteit is net als moraliteit pas aan de orde als iemand een keuze heeft!’
Spannend verhaal
‘Ik wilde een spannend, urgent verhaal schrijven met ingrediënten waarvan ik veel, zo niet het meeste, afweet. Een verhaal waarin mijn besognes en obsessies met het kwaad een vorm krijgen. Kwaad in verschillende, dagelijkse vormen. Ik ben me er bijvoorbeeld ten volle van bewust dat we in een onveilige wereld leven, en dat voel ik bij anderen ook,’ vertelt Durlacher. ‘Er heerst onzekerheid en onveiligheid. De economische malaise is er een symptoom, en vervolgens ook weer een oorzaak van. Maar natuurlijk: zoals bij alles wat een verteller vertelt, is de constructie, de ordening van het materiaal tegelijkertijd de essentie ervan. De ingrediënten zijn slechts losse delen. De vorm is de inhoud. Ik manipuleer en speel met de paar dingen die ik uit mijn eigen leven ken.’
Vergelijkbare angst
‘Alles is materiaal,’ vertelt de schrijfster. ‘Mijn vader zat in Auschwitz. Toen hij overleed, ontdekte ik dat hij thuis een pistool verborg. Om zijn familie te beschermen, vermoed ik.’ Ook in de vorm van incidentele gebeurtenissen zijn er overeenkomsten tussen Jessica Durlachers beleving en die van haar personages. De overval op de familie Silverstein, bijvoorbeeld. ‘Wanneer ik in mijn eigen huis word overvallen door vreemdelingen die het op mijn spullen hebben gemunt, hoe verschilt dat van worden opgepakt in het eigen huis, aan het einde van de middag, wanneer de dag bijna voorbij is, zoals mijn vader als kind overkwam? De angst die je voelt is hoogstwaarschijnlijk vergelijkbaar. Angst die ik in een mogelijk andere vorm ook voelde toen ik tijdens het hardlopen een keer een man achter me aanhad. Hij reed me klem. Het was pure intimidatie, maar voor hetzelfde geld escaleert zoiets en gaat het mis.’
Goed en kwaad
De held van Jessica Durlacher toont hoe mensen handelen als angst, onveiligheid, geweld en woede een grote rol spelen. De grenzen van goed en kwaad, van moraliteit en amoraliteit zijn daarbij niet zo scherp als in tijden van pais en vree. Maar zonder moraal valt niet te leven. ‘De mens is de mens een wolf. Zonder de uitvinding van de moraal (en wetten, regels et cetera) waren we nu nog steeds permanent met knotsen op elkaars hoofd aan het bonken.’
Jessica Durlacher, De held, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 234 5411 3 (€ 24,90) (hardcover), ISBN 978 90 234 5283 6 (€ 19,90) (paperback)
