‘Een gevangenis is een samengebalde geur vol feromonen. Het is een groot dier met zijn eigen humeuren en zijn eigen gedrag. Om dat dier, bestaand uit tientallen individuen, als bewaarder van een afstand te observeren, vond ik heel interessant.’
De groep gevangenen is een dier voor jou, maar uit wat voor mensen bestaat het?
‘Gevangenen zijn in de problemen geraakt door drie verschillende oorzaken: ze zijn dom, zielig of gek. Domme mensen maken plannen waarvan ze de gevolgen niet kunnen overzien, zielige mensen zijn naast dader vaak slachtoffer van omstandigheden, en gekke mensen begaan hun misdaden vaak vanuit geestelijke situatie.’
Dat leverde een dichtbundel op met een heel andere vorm, een andere opzet, dan je voorgaande twee bundels…
‘De vorm moet voor mij altijd voortkomen uit de inhoud. Namens de ander vroeg om een andere vorm dan ‘Celinspecties’, ik kon die oude vorm niet meer gebruiken voor hetgeen ik wilde zeggen met deze bundel.’
Hoe moeten we ‘Celinspecties’ lezen?
‘Ik heb zoveel mogelijk perspectieven willen najagen om portretten van een aantal boeven te maken die zo veelzijdig en menselijk mogelijk zijn.’
Is dat ook de reden waarom de bundel zo geconstrueerd overkomt? Hecht gestructureerde reeksen, beginnend met een naam, geconcentreerd op de achtergrond van die mensen…
‘’Celinspecties’ is veel minder geconstrueerd dan het lijkt. Ik heb de ervaring en de waarneming van vele tientallen mensen in mijn hoofd gehad. Het is niet zo dat ik over een bepaalde persoon uit mijn herinnering een heel portret heb gemaakt. Losse zinnen, opmerkingen of beelden zijn terug te leiden op veel verschillende gevangenen.’
De verleiding ligt op de loer om engagement in de bundel te zoeken. Is dat inderdaad je bedoeling geweest?
‘Die term ‘engagement’ is zo vaak gebruikt, en zo vaak ten onrechte, dat hij bijna betekenisloos is geworden. Maar: ja, het gaat me om meer dan alleen mooie gedichten. Ik kan me boos maken over de manier waarop we in Nederland met boeven, en met de preventie van criminaliteit, omgaan.’
Wat is er mis met het huidige beleid?
‘Het is te voorzichtig. Daarbij – het is een bekend, Nederlands verwijt – zijn er veel teveel regeltjes en papierwerk. Er is te weinig aandacht voor de mensen zelf, en voor preventie van misdaden. Maar ‘Celinspecties’ is geen aanklacht. Ik wilde de boeven een menselijk gezicht geven.’
‘Celinspecties’ lees ik als meer dan een portret. In veel van de gedichten probeer je de wereld vanuit hun perspectief te bezien.
‘Het perspectief van de boef blijft veel te vaak op de achtergrond. Als we ze beter proberen te begrijpen, kunnen we allicht proberen misdaden te voorkomen.’
Het levert ongemakkelijke beelden op.
‘Dat is precies de bedoeling. Die beelden, die gedichten, heb ik met een pervers soort genoegen geschreven. Ze wringen. Neem het gedicht over een verkrachting. De dader zegt tegen zijn slachtoffer: ‘Ik heb iemand van jou gemaakt door je de struiken in te trekken.’ Ook dat is een waarheid, waar weinigen bij stilstaan. Pas op, ik verdedig de boeven niet. Maar hun perspectief boeit.’
Boeven op afstand houden door ze te kwalificeren is gemakkelijk. Zijn boeven niet heel gewone mensen?
‘In bepaalde opzichten niet. Ik had ooit een lang gesprek met een jongen die een lange straf uitzat. Na een tijdje zei hij: ‘Het interessante is dat jouw sympathie voor mij nu is gegroeid. Maar ik snijd nog steeds lachend je strot af en het doet me niets.’ Ik keek hem recht aan en viel een diepte in, in zijn ogen.’
Dat moet veel indruk hebben gemaakt…
‘Het zijn niet altijd zulke zware gevallen. Een jongen was een tijd in gijzeling, de officiële term voor iemand die zijn schulden niet meer kan afbetalen. Waar had hij al dat geld voor nodig? ‘Simpel,’ zei hij. ‘Als ik een pizza wilde eten, vloog ik even naar Rome.’ Het klinkt bizar, maar ergens vind ik dat ook fascinerend. Stiekem dromen de meeste mensen van dat soort avonturen.’
Ester Naomi Perquin, Celinspecties, Uitgeverij Van Oorschot, ISBN 978 90 282 4195 4 (€ 14,50)
