‘Ohoh,’ zei hij, toen we eenmaal in onze hoek van het theater waren. ‘Die houden echt niet meer van elkaar. Dit is niet een ergernis over gemorste koffie op een net gestreken overhemd, dit is een ijskoude toendra. Dit is de Koude Oorlog.’
(IJsland, p. 122)
‘Deze alinea was een van de concrete aanleidingen voor het schrijven van IJsland,’ vertelt Ronald Giphart. ‘Ik had een optreden met Bart Chabot en Martin Bril in Enschede, in de kleine zaal. Een cabaretgroep van drie mannen trad op in de grote zaal. Ze zaten in de coulissen tegen elkaar aan te zwijgen, niet normaal. Ze waren echt compleet uitgepraat. Toen we wegliepen zei Martin Bril meesmuilend: “Ohoh…” In een flits zag ik voor me hoe mijn volgende boek zou gaan over cabaretiers die niet meer willen, die zijn uitgepraat.’
De broers Egon en Ludo van den Berg, een ‘komisch duo’, zijn op elkaar uitgekeken. Giph is cabaretier en aangever van de twee. Hij heeft er ook geen zin meer in, wil geen grappen meer maken. Het decor verplaatst zich vervolgens naar IJsland, een steenkoude, bevroren ijs- en sneeuwvlakte, symbolisch voor de verhoudingen. De drie moeten hier weer de juiste mentaliteit terugvinden. Heeft Giphart het land ook gekozen omdat het recent failliet ging, zoals het symbolische failliet van Ludo, Egon en Giph?
‘Goed hè,’ knipoogt Giphart.
Een aparte rol voor de humor – cabaretiers die niet meer willen.
‘Humor is een ondergeschoven kindje in de literatuur. In vrijwel al mijn boeken krijgt ze de ruimte. Phileine zegt sorry, bijvoorbeeld, staat er bol van. In IJsland heeft humor min of meer de plek ingenomen van seks. En de humor moet nu ook de tragiek van het verhaal dragen. IJsland is namelijk een serieuzer boek.’
Humor is een gegeven talent, en niet aan te leren – of denk jij er anders over?
‘Humor is wel degelijk aan te leren! Er zijn wetmatigheden waar een grap, een van de duidelijkste vormen van humor, aan moet voldoen. Zo moet je het sleutelwoord zo ver mogelijk naar achteren plaatsen. Dan pas wordt het grappig. Als ik zeg: “Ik heb gisteren nieuwe schoenen gekocht. Als ik ze niet aan heb, bevallen ze mij prima,” dan doe ik een mededeling. Maar: “Ik heb gisteren nieuwe schoenen gekocht. Ze bevallen mij prima – als ik ze niet aan heb”, is humor.’
‘Humor werkt hetzelfde als een schrikreactie. Uit onderzoek blijkt dat hetzelfde gebeurt in je hersenen wanneer je een ongeluk ziet gebeuren, als wanneer je een goede grap hoort. Net als bij een schrikreactie, maak je bij een grap endorfine en adrenaline aan. Alleen: uit de schrik van bijvoorbeeld een ongeluk ontstaat de drang om snel te handelen. Dat kan niet in het geval van humor. Dus ga je lachen. En zoals bij schrik reageer je in gezelschap anders, méér, harder op de grappen van een cabaretier, dan wanneer je alleen bent.’
[quote]Net als bij een schrikreactie, maak je bij een grap endorfine en adrenaline aan. Alleen: uit de schrik van bijvoorbeeld een ongeluk ontstaat de drang om snel te handelen. Dat kan niet in het geval van humor. Dus ga je lachen.[/quote]
Goede humor heeft een vervreemdend effect, vertelt Giphart. ‘Als ik tegen een vrouw op straat zeg: “Jij bent lelijk,” heb ik een probleem. Maar bij Hans Teeuwen die een mooie assistente zoekt voor een act, en de vrouwen in de zaal een voor een afgaat met diezelfde kwalificatie, is het wél grappig. Omdat hij die mededeling, een botte belediging, vervreemdt. Het is het ridiculiseren van de alledaagse werkelijkheid. En dan kan beledigen wél. Het is die vervreemding die je als schrijver nodig hebt om universele scènes op te tillen. Iedereen op de wereld zal onze rolverdeling begrijpen, zoals wij hier zitten: jij bent de interviewer, ik word geïnterviewd. Maar het krijgt pas betekenis door de vervreemding.’
De liefde blijft gelukkig nog fier overeind in IJsland. Maar waren het in Gipharts eerdere romans jongeren en studenten die vrolijk de liefde bedreven, in IJsland krijgt ook liefde een andere dimensie.
Welke vormen van liefde heb je in IJsland willen aanboren?
‘Het gaat nu over moederliefde, vaderliefde, en over vriendschap. Voor de voortplanting blijkt liefde niet nodig te zijn, genoeg diersoorten en genoeg menselijke culturen zijn polygaam en kennen het begrip relatie niet. De vader is misbaar na de bevruchting. Moederliefde is essentieel voor overleving van een individu én van een soort.’ Giph neemt in IJsland die moederliefde van dichtbij waar. Zijn Friese vriendin krijgt een zoon, Bent. De bevalling verloopt moeizaam. De zoon is niet van hem, maar Giph neemt Bent toch aan als zijn eigen zoon. IJsland heeft een ernstiger inslag dan de meeste andere boeken van Ronald Giphart, die intussen midden veertig is.
Heeft je ernstigere inslag te maken met je toenemende leeftijd?
‘Nee, alleen met het boek. Troost uit 2005 vroeg bijvoorbeeld om minder seks, omdat dit het culinaire gedeelte van het boek in de weg zat. Hier zou de humor de tragiek in de weg zitten. De humor tussen de cabaretiers had ik veel dikker aangezet, maar dat werkte niet.’
En dus kreeg IJsland, meer nog dan Ik omhels je met duizend armen en Ik ook van jou, een flinke portie tragiek mee, die we misschien niet zo snel van Giphart zouden verwachten.
Boekgegevens
Ronald Giphart, IJsland, Uitgeverij Podium, ISBN 978 90 575 9446 5 (€ 17,50)
