Wanneer De Groene Amsterdammer zegt dat de ingehouden stijl van Chantal Van Dam herinnert aan Elsschot en Alberts, terwijl Elsevier beweert dat de kracht
van het verhaal in de precieze en cynische toon van de auteur ligt, dan weet de lezer dat hij met De lucht van zout en teer geen doorsnee roman in handen heeft.
Het boek van biologe en schrijfster Chantal Van Dam verscheen bijna drie jaar geleden, maar werd zeer recentelijk bekroond met de ‘People and the Sea
Award’. Het is een tweejaarlijkse prijs van de Amsterdamse onderzoeksgroep Mare en het Productschap Vis. Nee, geen
Libris Literatuurprijs dus, maar een eervolle vermelding voor het werk van iemand die ‘kustzone- en maritieme vraagstukken toegankelijk en begrijpelijk heeft gemaakt voor een breed publiek’. De kracht van een roman ligt grootdeels in de verbeelding – en die moet al helemaal sterk zijn wil je daarmee de visserijtroebelen van de jaren tachtig weer boven water halen.
Zeehelden
In De lucht van zout en teer gaat de jonge biologe Ilse Versluijs werken bij de controledienst van landbouw en visserij. Ze wil de biologische rijkdommen van de zee beschermen, maar belandt in een wereld vol bureaucratische rompslomp en tweeslachtig beleid. Die wereld beschrijft Chantal Van Dam van binnenuit. Ze werkte in de jaren tachtig immers zelf bij de visserij-inspectie.
‘Vissers waren vroeger onze zeehelden, maar dan wel helden die de zee aan het leegvissen waren. Ik maakte mee dat hun vrijheid door strakkere regels aan banden werd gelegd. Dat was een bijzonder conflict, ook binnen de overheid. Enorme economische belangen waren ermee gemoeid. Het besef dat ik een historische omslag meemaakte had ik toen al. Ik bewaarde mijn gegevens en wist, daar ga ik iets mee doen.’
Koopman en dominee
En wat ze deed was een boek schrijven. Van Dam noemt de periode bij de visserijinspectie een tijd met schokkende
ervaringen, en die verwerkte ze in haar roman. ‘Knoeien met gegevens, zaken achterhouden: het was een bende. Koopman en dominee hadden argumenten die lijnrecht tegenover elkaar stonden. De koopman wist dat het beperken van de vangsten veel geld zou kosten, maar de dominee waarschuwde voor overbevissing. Het was een heel moeilijke periode, want Europees was er weinig geregeld en de landen, ook Nederland, gingen hun gang.’
Het tijdsbeeld van de grote visserijacties zoals de blokkade van de haven van IJmuiden is inmiddels in vergetelheid geraakt. De visserijsector is minder machtig en ook het imago is veranderd. ‘De samenleving accepteert niet meer dat de zee wordt leeggevist,’ aldus Van Dam. ‘De vloot is kleiner en de trend naar duurzaamheid is binnen de visserij heel duidelijk ontwikkeld. De dominees
hebben dus wel een beetje gelijk gekregen.’
Duurzaamheid
Om reden van economische belangen knijpen de overheden nog steeds diverse oogjes dicht. Bijvoorbeeld als het gaat om kwesties als landschappelijk schoon, industrie, vastgoed en
infrastructuur. Het zijn allemaal zaken waarbij duurzaamheid en welzijn het moeten opnemen tegen directe economische belangen. Wat dat betreft kan De lucht van zout en teer ons aardig ter voorbeeld dienen. De roman is sowieso een goede vorm om dergelijke zaken ter sprake te brengen. ‘Wanneer je iets kunt vertellen in de vorm van een goedverhaal, bereik je daarmee meer mensen dan met beleidsnota’s of onderzoek,’ meent Van Dam. Is De lucht van zout en teer daarom nog altijd actueel? Ja, zeker zolang overheidsgeknoei blijft bestaan en we niet willen staren over lege zeeën of volgebouwde landschappen. Bovendien: je steekt nog wat op over menselijke motieven en integriteit ook.
Chantal van Dam,
De lucht van zout
en teer, Nijgh & Van
Ditmar, ISBN 978 90 388
9049 4
(€ 19,90)
