Ik word met mijn schrijfsels nogal eens geschaard onder het kopje ‘business-spiritualiteit’ en voor een spiritueel persoon versleten. Dat klopt niet helemaal. Ik ben niet spiritueel. Ik ben reëel. Ik beschouw mezelf als realist. Boeddhisme is realisme. Ik beschouw het hele boeddhisme als het uitputtende antwoord op één basale vraag: wat is? De Boeddha was een reductionist die hyper analytisch op zoek is gegaan naar de fundamenten van werkelijkheid. En die deze – met vallen en opstaan en via louterende levenslessen – uiteindelijk heeft gevonden.
Er is een uitspraak die aan de Boeddha wordt toegeschreven die de realistische essentie van het boeddhisme schitterend weergeeft: ‘Juist, juist, onjuist, onjuist.’ Korter en krachtiger kun je het boeddhisme niet samenvatten. Wat mij betreft zit alles wat je over het boeddhisme moet weten in deze vier woorden verborgen. Want het boeddhisme draait om wijsheid en werkelijkheid. Wijsheid en werkelijkheid zijn juist. En wijsheid en werkelijkheid zijn het tegenovergestelde van onwetendheid en onwerkelijkheid. Onwetendheid en onwerkelijkheid zijn onjuist. Met de bovenstaande spreuk zegt de Boeddha dus feitelijk: juist = geluk, onjuist = lijden. Wie weet wat juist en wat onjuist is, herkent het verschil tussen werkelijkheid en onwerkelijkheid, en vindt daarmee de weg van lijden naar geluk. Wie geluk wil vinden moet eerst inzien dat lijden het onvermijdelijke resultaat is van onjuist – op illusies of wanen gebaseerd – handelen. Wat je niet weet kun je immers ook niet veranderen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de eerste stappen van het edele achtvoudige pad – het pad van lijden naar geluk – in het teken staan van wijsheid: het juiste zien en het juiste denken.
Juist zien gaat dus onvermijdelijk over de juiste kennis. Of eigenlijk juiste zelfkennis. Want het gaat over het weten wat voorbij je waan van de dag ligt. Om voorbij je eigen wanen te kijken moet je jezelf de gewetensvraag stellen: weet je het zeker? Wie zichzelf deze vraag naar eer en geweten stelt, zal tot de conclusie komen dat we in alle gevallen slechts dénken het zeker te weten. Ons dagelijkse doen en denken wordt bepaald door allerlei concepties en percepties. Deze vormen tezamen een zorgvuldig samengestelde schijnwerkelijkheid. Ook wel het ‘ego’ genoemd. Wie de dingen wil zien zoals ze werkelijk zijn, moet voorbij het ego kijken en de concepties en percepties durven doorbreken.
De tweede stap – het juiste denken – volgt dan vanzelf. Juist denken komt er simpelweg op neer dat je denken de werkelijkheid weerspiegelt. Het gaat om het cultiveren van waarachtige gedachten. Gedachten die gericht zijn op de werkelijkheid en niet op de schijnwerkelijkheid. Het controleren van gedachten lijkt makkelijker dan het is. Veel makkelijker. Het is zelfs ronduit moeilijk om je denken te transformeren. Probeer het maar eens! Als je een normaal mens bent, komen er onvermijdelijk en onvrijwillig, onheilzame gedachten op. Dit zijn de vooringenomen en voorgeprogrammeerde gedachtepatronen van het ego, die lang en diep ingesleten zijn en daarmee slechts moeilijk los te laten.
Dat het moeilijk is om percepties en paradigma’s te doorbreken kun je goed zien in het bedrijfsleven. Dit hangt – zonder overdrijven – aan elkaar van illusie. Het overgrote deel van de bedrijven opereert slechts op een schijnwerkelijk niveau. Er is enorm veel waan van de dag. Hoogste tijd voor wat zakelijk juist zien en denken. Wat is gezond verstand in business?
Kees Klomp, Karmanomics, wat bedrijven van het boeddhisme kunnen leren, Uitgeverij Asoka, ISBN 978 90 567 0273 1 (€ 16,95)
