Saskia Harkema krijgt in november 2013 een uitnodiging om les te geven aan Syriërs in Turkije. Als academicus is ze verbonden aan verschillende universiteiten, hogescholen en humanitaire organisaties, maar dit heeft ze nog niet eerder gedaan. Na een periode van gepieker en getwijfel besluit Harkema toch te gaan. Het is het begin van een indrukwekkende reis.
De oorlog in Syrië is geen abstract fenomeen. Achter de onvoorstelbare en macabere getallen van doden en vluchtelingen gaan mensenlevens schuil. Het is vooral een optelsom van mensen die dromen van een vrij Syrië. Over deze vrijheidsstrijders gaat Blijven of gaan?. Harkema ontmoette hen aan de vooravond van de opkomst en opmars van IS.
Was er een bepaald moment waarop je dacht: dit boek moet ik schrijven?
‘In 2015 was er een kentering in de oorlog in Syrië en in het nieuws ging het alleen maar over het aantal vluchtelingen. Het viel me op dat het altijd maar weer ging over hoe zielig ze waren. Natuurlijk hebben ze ontzettend heftige dingen meegemaakt, maar door de ontmoetingen die ik heb gehad, realiseerde ik me wat een enorme veerkracht deze mensen hebben. Ik wilde dat hun verhaal bewaard zou blijven.’
Je schrijft dat de politieke achtergrond van de oorlog in Syrië je niet zoveel kan schelen, maar dat het je vooral gaat om de mensen van vlees en bloed. Is het niet belangrijk om de politieke achtergrond te kennen om tot een oplossing te komen?
‘De politiek rondom de situatie in Syrië wordt steeds ingewikkelder. Steeds meer landen oefenen hun invloed uit en daardoor lijkt oorlog iets abstracts. De politieke achtergrond ken ik zelf heel goed doordat ik mij voor dit boek heb ingelezen, maar het trieste van de situatie is dat de gewone burgers het slachtoffer zijn. Ze zijn speelbal geworden in een machtsspel. Politiek is zeker belangrijk, maar we komen alleen verder als we de menselijke situatie begrijpen.’
Vind je dat mensen zich beter moeten informeren over wat er om ons heen gebeurt?
‘Zeker. Vaak denken mensen dat het om een burgeroorlog gaat, maar dat is niet het geval. Het is een regering die haar bevolking systematisch afslacht. Misschien legitimeert het dat je niets hoeft te doen als je naar het nieuws kijkt, maar je moet begrijpen dat het om mensen gaat zoals jij en ik, en dat zij ook recht hebben op vrijheid.’
Je boek geeft niet alleen inzichten in de oorlog in Syrië, maar ook in de moeilijkheden die vluchtelingen ervaren als ze in Nederland zijn. Denk jij dat Nederland tolerant is op dit gebied?
‘In vergelijking met andere Europese landen heeft Nederland een goed beleid, maar de dehumanisatie van vluchtelingen is een ernstig fenomeen geworden. Ze zijn nummers, statistieken. Naar mijn idee hebben politici het totaal laten afweten.’
Ik kan me voorstellen dat het opschrijven van deze verhalen best heftig moet zijn geweest. Hoe heb jij dit ervaren?
‘Dit boek is het resultaat van vier jaar het vertrouwen winnen van mensen, naar hen luisteren en alles opschrijven. Ik merkte dat ik soms afstand moest nemen, omdat het inderdaad heel heftige verhalen zijn. Daar kunnen we ons geen voorstelling van maken. Maar ik wilde ook rechtdoen aan hun verhaal en het respect voor wie ze zijn benadrukken. Het kostte enige tijd om de juiste toon te vinden.’
Wat vinden de mensen van wie je de verhalen hebt opgeschreven ervan dat het nu in dit boek staat?
‘Heel bijzonder. Ze zijn vooral blij dat iemand hun kant van het verhaal vertelt, een ander geluid dan dat de media laten horen. Er bestaan zoveel misvattingen die agressie en uitsluiting creëren, maar dit boek toont dat de keuze die zij hebben moeten maken om te blijven of gaan, een haast onmogelijke beslissing is.’
Mensen voelen zich vaak machteloos als het gaat om de oorlog in Syrië. Wat zijn een aantal praktische dingen die we kunnen doen?
‘Ik geloof in de kracht van het kleine. Kijk in je buurt wat er gebeurt met vluchtelingen, ga in gesprek met ze. Als mensen met elkaar van gedachten wisselen, ontstaat er begrip en dat is misschien het hardst nodig.’
Wat hoop je dat mensen uit het boek halen als ze het gelezen hebben?
‘Ik hoop dat het veel mensen houvast geeft in hoe ze moeten omgaan met mensen die een oorlogstrauma hebben. Dat het ze helpt om beter te begrijpen wat achter hun gedrag zit. En voor iedereen die het boek leest, hoop ik dat het een drempel wegneemt om in contact te komen met vluchtelingen. Ook in het onderwijs en de gezondheidszorg kan het boek uitkomst bieden.’
Boekgegevens
Saskia Harkema, Blijven of gaan? In de voetsporen van Syrische vrijheidsstrijders, Futuro Uitgevers, 194 pagina’s (€ 20,00)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2018.
