150 jaar Kluitman: lievelingsverhalen van eeuwige deugnieten

‘Ach kijk, dat was mijn favoriete Pietje Bell.´ Met glinsterende ogen wijst een wat oudere man naar een prachtige editie van het boek over de bekende kwajongen. Het is duidelijk: geen enkele uitgeverij wekt zoveel nostalgie op als Kluitman, die haar 150-jarig bestaan vorige week vierde met een bijzonder symposium in Den Haag.

Het symposium vond plaats in de Koninklijke Bibliotheek, waar ook een expositie van Kluitman-uitgaves te vinden is. Er zijn niet alleen bijzondere edities van Pietje Bell te zien, maar ook van Kruimeltje, Dik Trom en Afke’s Tiental . Het is een kleine maar indrukwekkende selectie uit de duizenden boeken die de uitgeverij onlangs schonk aan de Koninklijke Bibliotheek. De tentoongestelde boekjes maken veel los bij de bezoekers van het symposium: overal klinkt er geroezemoes over lievelingsverhalen en onvergetelijke personages.
In de 150 jaar dat Kluitman bestaat, heeft de uitgeverij talloze klassiekers voortgebracht. Maar wat maakt die Kluitman-boeken zo geliefd? Het is de vraag die onderzocht wordt in Het geheim van Kluitman, het nieuwe jubileumboek dat gepresenteerd wordt. Maar ook tijdens het symposium zelf gaan de sprekers op zoek naar het ‘geheim’ van de bekende uitgeverij uit Alkmaar.

Historicus Marnix Croes zoekt de wortels van het succes bij Martinus Hendrik Kluitman (1808-1882) –  de vader van oprichter Pieter Kluitman (1838-1913) – die als docent in Gouda werkte. Waar de meeste leraren in die tijd kozen voor de strenge aanpak, was Kluitman ervan overtuigd dat tijdens zijn lessen het vermaak boven de plicht gesteld moest worden. Een uitgangspunt dat later in de door zijn zoon uitgegeven boeken zou terugkeren: via de avonturen van deugnieten als Dik Trom en de jongens uit De Kameleon werden de lezers juist deugd bijgebracht.  Boekhistoricus Berry Dongelmans betoogt dat het uitgeven van boekenseries de uitgeverij groot heeft gemaakt. ‘De mens houdt van herhaling,’ aldus Dongelmans. De boekomslagen die hij tijdens zijn presentatie ter illustratie laat zien, laten bovendien een opmerkelijke trend van boeken speciaal voor jongens óf meisjes zien. Of dat onderscheid bijgedragen heeft aan Kluitmans succes, laat Dongelmans in het midden.

Striptekenaar Dick Matena legt de nadruk op de onvergetelijke illustraties die in menig Kluitman-boek te vinden zijn. Maar de kracht van een goed kinderboek krijgt pas echt een diepe betekenis wanneer Mirjam Rotenstreich vertelt over haar emotionele jeugd en het gevoel van thuis dat boeken als Afke’s Tiental haar bezorgden. Volkskrant-recensent Arjen Peters haalt een verdrietige passage aan uit Pietje Bell, waarin Pietje zijn doodzieke meester voorleest uit een boek. ‘Net als Pietje ben ik eigenlijk altijd een jongen met een boek geweest,’ aldus Peters.
De laatste spreker van de dag is CPNB-directeur Eppo van Nispen, die in een hilarisch verhaal de gehele geschiedenis van de uitgeverij samenvat. Verbazingwekkend genoeg, zo vertelt hij, is er pas één Kinderboekenweekgeschenk van een Kluitman-auteur verschenen: Je bent super… Jan. Van Nispens verwijzingen naar moderne boeken als die van Harmen van Straaten zijn helaas zeldzaam deze middag. De focus ligt op de grote klassiekers, waardoor modernere topseries als Kippenvel en Waanzinnig om te weten, die vast onderdeel zijn van het jeugdsentiment van het gemiddelde jarennegentig-kind, in de schaduw komen te staan.

Desondanks vormt het symposium een prachtige terugblik op de jeugd van iedere aanwezige. Van Nispen heeft het over de ondeugende glinstering die te vinden is in de ogen van iedereen die ooit aan het opbouwen van uitgeverij Kluitman heeft meegewerkt – van Pieter Kluitman en zijn vader tot huidig directeur Piero Stanco. Het is een blik die je, als je goed kijkt, eigenlijk op het gezicht van iedere aanwezige kunt zien. Misschien is dat wel het geheim: we waren allemaal Kluitman-deugnieten, en zijn dat altijd gebleven.

Boekgegevens

Marnix Croes, Berry Dongelmans e.a., Het geheim van Kluitman, 150 jaar geschiedenis van een uitgeverij, 1864-2014, Uitgeverij Kluitman, ISBN 978 90 206 3150 0 (€39,95)