Lieke Marsman schreef met Het tegenovergestelde van een mens een roman, dichtbundel en essay in één. De centrale thema’s, klimaatverandering en liefde, weet ze op een verrassende manier met elkaar te combineren.
Ik praat met Marsman in haar domein, waar we plaatsnemen aan een tafel die is omgeven door haar boekenkasten en piano. We hebben het over Het tegenovergestelde van een mens, een debuutroman die je aan het denken zet. In dit vernieuwende boek wisselen een doorlopend verhaal, gedichten en filosofische gedachten van belangrijke denkers elkaar af.
‘Ik wilde een vormexperiment aangaan en wist van tevoren niet precies hoe het uit zou pakken,’ vertelt ze. ‘Ik heb heel lang gezocht naar een goede vorm, maar het was van begin af aan wel mijn plan om roman, poëzie en essay te combineren.’
Lieke Marsman schreef eerder twee dichtbundels, die enthousiast werden ontvangen, maar koos met Het tegenovergestelde van een mens voor een ander type boek. ‘Ik wilde mijzelf uitdagen, vooral in het componeren van mijn roman. Hier moet nog iets uit, daar moet nog iets bij.’ Dat was anders dan bij haar dichtbundels. ‘Ik kan mezelf meer dwingen om proza te schrijven, terwijl ik het schrijven van gedichten niet kan forceren. Daar moet ik echt een ingeving voor hebben. Poëzie schrijf ik als ik veel vrije tijd heb. Dus als ik heel lang door de stad loop en al een paar dagen niemand zie. Als ik dan ’s avonds de ideale omstandigheden creëer en bijvoorbeeld de ideale muziek opzet, gaat alles vanzelf.’
In Het tegenovergestelde van een mens volgen we het verhaal van de 29-jarige Ida, een net afgestudeerde klimaatwetenschapper die een relatie krijgt met de ambitieuze promovendus Robin. Na haar studie valt ze in een zwart gat en besluit ze stage te lopen bij een instituut dat een stuwdam in de Italiaanse Alpen gaat afbreken.
Marsman geeft toe dat ze een 
beetje op Ida lijkt. ‘Sommige gedachten die zij heeft, zijn gewoon mijn gedachten. Maar ik vond het vooral heel leuk om daar een beetje mee te spelen, want sommige dingen die zij meemaakt heb ik echt helemaal verzonnen. Ik denk dat Ida nog een stuk extremer is in de manier waarop ze in zichzelf gekeerd is.’ Verder laat ze haar personage ook dingen denken waar ze het niet helemaal mee eens is. ‘Soms heb je een mening en dan ontdek je dat je daar niet achter staat, maar blijkt het wel een leuk idee om verder uit te werken. Vaak heb ik gedacht: dat is een interessant onderwerp. Hoe zou Ida daarover denken?’
De centrale thema’s in het boek zijn liefde en klimaatverandering. Door de roman heen verweven zitten essay-achtige hoofdstukken die je daarover aan het denken zetten. Het zijn onderwerpen die dicht bij Marsman staan. ‘Liefde is natuurlijk heel universeel, dat geldt niet alleen voor mij. Maar toch raakt mij dat in mijn alledaagse bestaan het meest. En door klimaatverandering werd ik ook echt gegrepen.’ Volgens Marsman verbindt één woord de beide thema’s met elkaar: eenzaamheid. ‘In het eerste deel van het boek gaat het om de eenzaamheid die je als individu tegenover de mensheid kunt hebben; in het tweede deel gaat het om de eenzaamheid van de hele mensheid ten opzichte van de wereld.’
Marsman had als het om het klimaatprobleem ging altijd goede hoop. ‘Ik was heel optimistisch, omdat we genoeg technologie hebben om echt iets te kunnen doen. Het is realistischer dan ooit om echt werk te maken van groene energie.’ Maar in een wereld waarin het klimaatprobleem steeds ter discussie staat, is er ook voor Marsman minder ruimte voor hoop – al kunnen invloedrijke denkers volgens haar een belangrijke rol spelen. ‘De dag dat Mark Rutte en Donald Trump filosofieboeken gaan lezen zie ik niet aanbreken. Maar filosofische denkers kunnen het probleem behapbaar en concreet maken. Ik denk dat klimaatverandering voor veel mensen een abstract iets is, dat ver van hun verwijderd is. Er zijn denkers nodig om op papier te zetten wat er nou precies aan de hand is en hoe dat samenhangt met politiek en economie. Daar is een grote slag te slaan.’
Vanuit dichterlijk perspectief lijkt de schrijfster de dreiging van een eindtijd allesbehalve problematisch te vinden. ‘In de boeken die ik in het tegenovergestelde van een mens aanhaal worden gedachte-experimenten gedaan als: wat zou er gebeuren als de hele mensheid ineens verdwijnt? Dat vond ik eigenlijk een heel mooi thema. En dan niet het apocalyptische ervan, maar het post-apocalyptische: dat je in je eentje overblijft.’
Foto: Jelmer de Haas
Boekgegevens
Lieke Marsman, Het tegenovergestelde van een mens, Uitgeverij Atlas Contact, 176 pagina’s (€ 19,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2017.
