Interview Eva Meijer: ‘Wij mensen zijn ook deel van de natuur’

Filosoof Eva Meijer denkt graag na over hoe wij met andere dieren kunnen communiceren, en wat we van hen kunnen leren. Ze schreef het essay voor de Maand van de Filosofie, dat dit jaar over de natuur gaat. Ze neemt ons mee op reis naar de Wadden, want ze wil dat haar filosofie geworteld is in het hier en nu.  

Door Laura Molenaar 

Het boek leest als een wandeling, zegt filosoof, schrijver en beeldend kunstenaar Eva Meijer. Wie verwachtte dat haar essay voor de Maand van de Filosofie lijkt op De soldaat was een dolfijn, een essay uit 2017 waarin ze betoogt dat we dieren een politieke stem moeten geven, wordt misschien verrast. De opzet van Vuurduin doet juist eerder denken aan De grenzen van mijn taal uit 2019waarin Meijer filosofische bespiegelingen over depressiviteit en taal afwisselt met persoonlijke ervaringen. In dit essay neemt ze de lezer mee naar Vlieland, het Waddeneiland waar ze vroeger vaak op vakantie ging. Tegelijk haalt ze filosofen en kunstenaars aan om het begrip ‘natuur’ te ontleden. 

Eva Meijer (c) Sebastian Steveniers

Waarom wilde je naar Vlieland voor dit essay? Had je niet net zo makkelijk thuis een filosofische analyse van de natuur kunnen schrijven? 
‘Het thema van de Maand van de Filosofie is “De natuur was hier”. Ik wilde onderzoeken wat dat betekent door ergens heen te gaan waar de natuur verdwijnt, want het ecosysteem van de Wadden verandert in rap tempo. Daarnaast ging ik vroeger vaak naar Vlieland, en ik wilde ook schrijven over wat in mijn eigen leven vergaat.   
‘Bovendien wilde ik dat het boek geworteld zou zijn in de echte wereld. Op Vlieland wandelde ik veel. Wat ik daar meemaakte, zoals overvliegende ganzen, of het verkleuren van bladeren, verbond ik met filosofische problemen.’ 

Er zitten ook best veel mensendingen in het essay. Je schrijft bijvoorbeeld over de herinneringen aan vakanties, je vader, en andere vakantiegangers op het eiland.  
‘Wij mensen zijn natuurlijk ook deel van de natuur. Ik ben ook een dier dat naar het eiland terugkeert en dingen voelt en meemaakt. Maar natuur bestaat niet alleen uit planten en mensen en dieren, het zit ook in het ontstaan en vergaan van dingen, eb en vloed. 
‘Een van de oorzaken van de grote problemen van nu, zoals de klimaatcrisis en de coronapandemie, is dat we onszelf als mens los zien van de rest van de wereld, en dat we natuur tegenover cultuur plaatsen. Niet-menselijke dieren worden vaak gezien als deel van de natuur, wezens die handelen op basis van instinct, tegenover mensen die cultuur hebben en intelligentie. In dit essay probeer ik uit te pluizen welke veronderstellingen er in dat begrip “natuur” zitten en hoe dat samenhangt met de ondergang van de natuurlijke wereld.’ 

Wat gebeurt er als we anders gaan denken over de natuur? Wanneer natuur en cultuur niet meer scherp van elkaar te onderscheiden zijn?
‘In sommige niet-westerse culturen is er geen woord voor “natuur” als iets dat los staat van de mens. Die culturen zijn lang als dom of minderwaardig beschouwd. Maar tegenwoordig ontstaat er meer respect voor, juist omdat de westerse manier van denken veel geweld opgeleverd heeft. Naast de vormen van wijsheid die je kunt vinden in niet-westerse menselijke culturen is er ook wijsheid in dierlijke culturen te vinden.  
‘Gisteren liep ik bijvoorbeeld een rondje hard en zag ik meeuwen op een weiland met z’n allen wormen zoeken. Ik dacht, ze zijn nu aan het werk, ze zijn eten aan het verzamelen. Mensen vinden dat een minderwaardige vorm van werk; er zit misschien weinig denken in, maar het is ook heel duurzaam dat je gewoon bezig bent met je eigen levensonderhoud en niet meer dan dat gebruikt. Die dierlijke culturen kunnen ons leren hoe we op andere manieren met de wereld om kunnen gaan.’ 

Je schrijft over het ‘rizoom’, het wortelstelsel van mossen, in navolging van de Franse filosofen Gilles Deleuze en Felix Guattari. Dat rizoom heeft geen duidelijk begin- of eindpunt, zoals het wortelstelsel van bomen, maar verschillende beginpunten. Welke wijsheid zouden we bij die mossen kunnen vinden? 
‘Filosofen zoeken graag naar een universele waarheid, een manier om de wereld te verklaren. Maar zo werkt de wereld niet. Ik wilde mijn tekst niet opbouwen als een betoog van A naar Z, maar zoek net als Deleuze en Guattari steeds naar nieuwe ingangen om na te denken over de natuur, het vergaan van de wereld, en hoe we ons daartoe moeten verhouden. Er zijn ingangen vanuit mijn eigen biografie en herinneringen. En ik ben schrijver, ik houd van taal, dus dat is weer een andere ingang, net als de politieke filosofie en de beeldende kunst.  
‘Het essay lijkt uiteindelijk een beetje op Vlieland zelf. Midden op het eiland staat een bos met allemaal wandelpaadjes. Dat zijn eigenlijk ook de paadjes die je in het denken bewandelt. Zo werkt het essay als een wandeling.’  

Boekgegevens

Eva Meijer, Vuurduin, uitgave van de Stichting Maand van de Filosofie i.s.m. Uitgeverij Lemniscaat, 84 pagina’s (€ 4,95)

Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2021.   
Interesse? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht. 

Berichten gemaakt 5283

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven